Royals op zondag - Het onwaarschijnlijke leven van prinses Alice die een Joods gezin verborg voor haar nazi-schoonzonen
De Britse koning Charles is deze week naar Polen gereisd om de herdenking bij te wonen van 80 jaar bevrijding van Auschwitz, het voormalige concentratie- en vernietigingskamp. Wist je trouwens dat zijn grootmoeder Alice tijdens de Tweede Wereldoorlog Joden verstopte, terwijl haar schoonzonen gevreesde nazi's waren? In deze royals op zondag vertellen we het onwaarschijnlijke verhaal van een onverschrokken prinses.
Bijzonder. Energiek. Excentriek. Het zijn woorden die op zijn zachtst gezegd van toepassing zijn op Alice van Battenberg. Dat haar personage opdook in de populaire Netflixreeks 'The crown' als kettingrokende non wil genoeg zeggen.
"Haast niemand kan geloven wat ze allemaal heeft meegemaakt", schrijft de Amerikaanse krant The Washington Post. En dat klopt.
Het begint al bij haar geboorte. Alice wordt geboren in 1885 in Windsor Castle als achterkleindochter van de legendarische koningin Victoria. Al snel blijkt dat ze zo goed als doof is.
Maar de kleine Alice is pienter. Tegen haar 8e verjaardag kan ze vloeiend liplezen in 3 talen.
Als ze 17 is, woont ze de kroning van Edward VII bij in Londen. Ze ontmoet er prins Andrew van Griekenland, die interesse toont in de bevallige verschijning. Een jaar later zijn ze getrouwd. Alice volgt haar man naar Athene om daar haar leven uit te bouwen.
Samen krijgen ze 4 dochters en een zoon. Die zoon, prins Philip, zal met Elizabeth Windsor - de latere Britse koningin Elizabeth II, of kortweg de Queen - huwen. De eerste jaren verlopen relatief rustig voor het gezin totdat in 1912 de Balkanoorlogen uitbreken.
De nieuwe Florence Nightingale
Alice wil niet toekijken. Ze steekt de handen uit de mouwen, richt veldhospitalen op en werkt er als verpleegster. Ze assisteert bij operaties.
"God, wat hebben we veel gezien", schrijft ze in een brief aan haar moeder. "Verbrijzelde armen en benen... wat een afschuwelijke taferelen. De gang vol bloed."
In 1922 is er in Griekenland een revolutie op til. Het land lijdt een nederlaag in de oorlog tegen Turkije. Alice en Andrew worden verbannen.
Met de hulp van koning George V vluchten ze op een Brits oorlogsschip waarbij baby Philip snel in een geïmproviseerde wieg (een appelsienkist) wordt gelegd.
Hun nieuwe woonplaats wordt de rand rond Parijs. Het koppel raakt vervreemd van elkaar. Alice bekeert zich tot het Griekse-orthodoxe geloof, Andrew heeft affaires.
In behandeling bij Freud
De prinses krijgt een soort van 'zenuwinzinking'. Ze heeft naar eigen zeggen gesprekken met Jezus. Haar moeder houdt het vaag op "bloedarmoede van de hersenen", maar een arts stelt schizofrenie vast.
Alice wordt geïnterneerd in een Duits en Zwitsers sanatorium. Dat gaat niet moeiteloos: de prinses moet met geweld verdoofd worden om haar te vervoeren.
Terwijl zijn zussen allemaal in 1930 en 1931 trouwen met Duitsers, belandt nakomertje Philip op kostscholen in Engeland en Schotland. Vader Andrew zwerft doelloos rond tussen Parijs, Monte Carlo en Duitsland.
"Ik moest gewoon doorgaan. Dat doe je", vertelt Philip over die eenzame jaren.
Intussen wordt Alice behandeld door niemand minder dan Sigmund Freud, de grondlegger van de psychoanalyse. Hij wijt haar aandoening aan seksuele frustratie en wisselende hormoonspiegels. Hij wil haar menopauze versnellen en besluit röntgenfoto's te nemen van haar eierstokken.
Alice onderneemt verschillende vluchtpogingen. In de jaren 30 slaagt ze erin het sanatorium achter zich te laten.
De familie Cohen gered
In 1937 volgt een familiereünie, helaas op de begrafenis van dochter Cecilia (26). Zij, haar man en 2 zonen komen om bij een vliegtuigcrash in België. De zwangere Cecilia was op weg naar een bruiloft in Londen.
Alice keert terug naar Griekenland, naar het paleis van haar schoonbroer om zich in te zetten voor de armen en het Rode Kruis.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog bezetten de nazi's in 1943 de hoofdstad. De prinses verneemt dat de Joodse familie Cohen in nood verkeert. Ze kent Haimaki Cohen, een voormalig parlementslid, van vroeger. Zijn weduwe Rachel en haar kinderen zoeken een toevluchtsoord.
Alice biedt bij haar thuis onderdak aan Rachel, haar dochter Tilde en zoon Michel.
Een gewaagde beslissing, want binnen haar eigen gezin heerst politieke verdeeldheid: 3 schoonzonen zijn nazi's, een van Alices kleinzonen heet zelfs Karl Adolf (vernoemd naar Hitler). Enige zoon Philip dient dan weer bij de Britse marine.
Zonder haar zou ik niet geboren zijn
Als haar dochters en hun echtgenoten (SS-officieren) Alice bezoeken, zijn ze achterdochtig. Alice speelt meesterlijk haar doofheid uit, doet alsof ze bepaalde vragen niet begrijpt en beweert dat er boven enkel een nanny woont. De prinses komt ermee weg.
18 maanden verstopt ze de Cohens. "Alice kwam vaak naar de kleine kamer van mijn tante en grootmoeder. Ze dronken thee en spraken over hun geloof", weet Evy Cohen (foto hieronder) die in 2019 in The Guardian getuigt over de prinses.
Weg van de wereld
In 1949 richt de prinses een kloosterorde op, de Christian Sisterhood of Martha and Mary. Ze zondert zich af op het Griekse eiland Tinos en legt zich toe op liefdadigheidswerk. Om geld in te zamelen verkoopt ze haar bezittingen, waaronder een pak juwelen.
De weinige keren dat Alice zich nog laat zien is op het huwelijk van Philip en de kroning van zijn vrouw Elizabeth. Ze verschijnt op de kroning in het eenvoudige gewaad van haar orde.
Bijna 20 jaar later moet Alice opnieuw - en ongewild - vluchten. Net als haar gezondheid, verslechtert ook de politieke situatie in Griekenland. In 1967 vindt er een staatsgreep plaats.
Koningin Elizabeth en prins Philip nodigen haar uit om op Buckingham Palace te wonen. Ze wordt er de beste maatjes met Philips dochter, prinses Anne. Twee jaar later sterft de prinses. Alice wordt 84 jaar.
"Wees dapper en vergeet niet dat ik je nooit zal verlaten. Al mijn toegewijde liefde, je oude mama", schrijft ze kort voor haar dood in een brief gericht aan Philip.
Rechtvaardige onder de Volkeren
De Cohens starten de procedure om Alice te laten eren door het Yad Vashem Holocaust Museum in Jeruzalem. Net als Oskar Schindler krijgt de prinses van Israël de onderscheiding 'Rechtvaardige onder de Volkeren'.
Al die tijd heeft Alice gezwegen over haar heldendaad. Philip komt daar ook pas rijkelijk laat achter: "Ik vermoed dat het nooit bij haar is opgekomen dat haar actie bijzonder was. Ze zou het hebben beschouwd als een volkomen natuurlijke en menselijke reactie op medemensen in nood."
Het is de wens van de prinses om begraven te worden in de Maria Magdalenkerk op de Olijfberg in Oost-Jeruzalem. Die wens gaat pas in 1988 in vervulling.
Een bezoek aan Israël is voor de Britse koninklijke familie diplomatiek een heikele kwestie. Prins Philip bezoekt Alices graf slechts 1 keer. Kroonprins William brengt als eerste een officieel bezoek aan Israël en ontmoet Evy Cohen in de crypte.
Dat Alice een gewaardeerd familielid is, mag ook blijken uit het lijstje van de bookmakers toen Williams vrouw Kate moest bevallen. De namen Alice en Charlotte prijkten toen bovenaan voor een meisje.
