Spaanse platteland loopt leeg

De lange, kaarsrechte weg naar La Almolda is een lege, zinderende strook asfalt tussen geelgroene gerst- en maisvelden. Soms kleurt de omgeving paars, door de alfalfa. Verder is er niets, de totale leegte. Even verderop verdwijnen ook de gewassen, wordt het land nog droger, geler, grauwer. Welkom in Los Monegros, de enige steppe van Europa, en op sommige plekken meer een woestijn.

In La Almolda zelf, een van de grotere plaatsjes van de streek, lopen nog wel enkele mensen over straat. Manuel Pueyo kijkt ze na vanuit de deuropening van zijn huis, in de schaduw. "Op die graanvelden daar werken nog maar weinig mensen. Sommigen hebben werk op de tolweg, de meesten in de hotels en restaurants aan de oude hoofdweg waar het vrachtverkeer langsrijdt."

Ooit, in de jaren zestig, woonden er 1.400 mensen in La Almolda. Nu staan er nog 550 mensen ingeschreven, maar volgens Pueyo wonen er slechts 300 permanent. "De rest komt in het weekend over uit de grote stad, uit Zaragoza, waar ze wonen en werk hebben." De massale trek van het platteland naar metropolen als Madrid, Barcelona en Valencia heeft het platteland leeggezogen. Zestig procent van de Spaanse gemeenten heeft minder dan duizend inwoners. Samen beslaan ze veertig procent van het land, maar er woont maar drie procent van de bevolking van heel Spanje.

Liefst 4.200 van die dorpen worden met 'uitsterven' bedreigd, aldus een recente studie van de universiteit van Barcelona, getiteld De demografische duurzaamheid van het lege Spanje. Want Spanje ís leeg, op de meeste plekken. Zoals hier in de streek Los Monegros, met een bevolkingsdichtheid van slechts 7,4 inwoners per vierkante kilometer, drie keer minder dan Daverdisse in de provincie Luxemburg, de dunstbevolkte gemeente van België. Vooral in het centrale en noordelijke deel van Spanje wordt het steeds stiller.

Jonge vrouwen

"De grote exodus van tussen 1950 en 1990 is minder geworden, maar dat komt doordat er bijna niemand meer is in de leeftijd om te emigreren", schrijft onderzoeker Joaquín Recaño in het rapport. "Dat die dorpen toch steeds leger raken, komt door het veel hogere sterfte- dan geboortecijfer, door de vele oude mensen en de afwezigheid van jonge vrouwen. Die zijn massaler weggetrokken dan mannen."

Enkele kilometers verderop, dicht bij de snelweg van Madrid naar Barcelona, is te zien waar dat uiteindelijk toe leidt. Naar het dorpje Cardiel loopt geen asfaltweg. De enige bewoner blijkt een zwerver te zijn. De kerk, op de vroegere pelgrimsroute naar Santiago, is gerenoveerd. Het informatiecentrum over het verleden van Cardiel is gesloten. Er is weleens een film opgenomen, een western.

School

In de nabijgelegen provincie Teruel hebben sommige dorpen geprobeerd nieuwe inwoners mét kinderen te trekken. Die kregen een gratis huis aangeboden en een baan voor de ouders, maar voor een school moesten de kinderen vaak twintig, dertig kilometer reizen. Veel buitenlandse emigranten, zonder werk in de grote stad, kozen voor zo'n avontuur. Maar de aanwas bleek slechts tijdelijk, aldus Recaño. "Uiteindelijk vonden ook deze mensen in die afgelegen dorpen niet het leven dat ze er hadden verwacht."

Het rapport is niet optimistisch over het 'lege Spanje'. Zonder werk, zonder toekomstperspectief in onherbergzame streken waar het 's zomers boven de 40 graden kan zijn en waar 's winters soms maandenlang sneeuw ligt, zullen de laatste bewoners sterven, hun huizen vervallen en de dorpen zullen uiteindelijk van de kaart verdwijnen.