Zelensky regeert zonder mandaat: tot grote tevredenheid van de Russen, maar wat denkt de bevolking daarvan?

Waarom blijft Volodymyr Zelensky aan als president van Oekraïne terwijl zijn mandaat is afgelopen?

Officieel hadden er in Oekraïne op 31 maart van dit jaar presidentsverkiezingen moeten worden gehouden. Die hadden kunnen leiden tot een tweede ambtstermijn voor de 46-jarige Volodymyr Zelensky of tot het aantreden van een opvolger, ooit voorzien voor afgelopen weekeinde. Maar de stembussen bleven gesloten. Onder de staat van beleg, die Oekraïne afkondigde nadat Rusland het land was binnengevallen, zijn er geen verkiezingen mogelijk.

Dat houdt in dat Zelensky aanblijft als staatshoofd tot de oorlog ten einde komt, hij aftreedt of om het leven komt. In dat laatste geval neemt de voorzitter van het parlement zijn plaats in. De huidige voorzitter is Roeslan Stefantsjoek. Hij behoort toe aan Zelensky’s partij, Dienaar van het Volk, maar is niet erg populair. Waarnemers verwachten dat als de president wegvalt er een collectief leiderschap aantreedt met behalve Stefantsjoek ook de stafchef van Zelensky, de ministers van Buitenlandse Zaken en Defensie en de hoogste militaire bevelhebber.

Zou Oekraïne niet toch kunnen pogen verkiezingen te organiseren?

Er zijn in het verleden landen geweest die verkiezingen hebben gehouden in oorlogstijd. De Amerikanen bijvoorbeeld herkozen op 7 november 1944 Franklin D. Roosevelt tot hun president, terwijl de VS pas een klein jaar later, in augustus 1945 de Japanners tot de overgave dwongen.

Maar de de Amerikanen hadden in 1944 geen vijand op eigen bodem. De regering van Kiev is bijna een vijfde van haar territorium kwijtgeraakt aan de Russische agressor. Zo’n elf miljoen landgenoten Oekraïners leven in bezet gebied, nog eens zeven miljoen zijn op drift in het buitenland. Grote delen van het land liggen continue onder Russisch vuur, wat een veilige stembusgang onmogelijk maakt. Ook mogen militairen onder de staat van beleg niet kandidaat staan in een verkiezing.

Financieel gezien zouden verkiezingen ook een rib uit het lijf betekenen. De nationale kiescommissie van het land houdt de kosten op 5,4 miljard hryvnia, ongeveer 130 miljoen euro. Dat is een hoop geld voor een land dat alle nationale en lokale begrotingen al heeft uitgekamd om geld te vinden voor zijn oorlogsinspanningen. De publieke opinie zou het niet pikken dat er geld wordt uitgetrokken voor discutabele verkiezingen, constateert de krant Kyiv Post.

Zelensky regeert dus zonder mandaat, wat nog jaren zo kan blijven. Geniet hij nog wel steun van het volk?

Zelensky werd in 2019 gekozen met 73 procent van de stemmen, en zijn partij haalde in de parlementsverkiezingen een overtuigende meerderheid. Die gunst van de kiezer weersprak in 2022 de Russische bewering dat ‘nazi’s’ in Kiev de macht hadden gegrepen en Moskou wel moest ingrijpen om Russische ingezetenen in Oekraïne te beschermen.

Inmiddels spint het Kremlin garen bij het democratische dilemma bij zijn oosterburen: de Russische propaganda probeert al maanden de steun voor Zelensky te ondermijnen door te verwijzen naar de opschorting van de verkiezingen.

Naarmate de oorlog aanhoudt, zakt de steun voor Zelensky wel weg. Vorig jaar september kreeg de president in een opiniepeiling het vertrouwen van 82 procent van de ondervraagden. Dat was in februari teruggelopen naar 62 procent.

Evenwel zei 69 procent in een steekproef van het Kyiv International Institute of Sociology (KISS) dat Zelensky moet aanblijven tot de staat van beleg is opgeheven. Of dat zo blijft als de oorlog aanhoudt, is koffiedik kijken. Een ander probleem is dat er niemand staat te trappelen om de teugels van Zelensky over te nemen: de enige kanshebber, de populaire generaal Valeri Zaloezjny, werd in maart op een zijspoor gezet door de president.

Hoe zien de bondgenoten in het Westen de politieke situatie?

Zelensky geniet sinds het begin van de Russische invasie de steun van Europese grootmachten als Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Ook de Amerikaanse president Joe Biden heeft sindsdien onvoorwaardelijk gekozen voor de kant van zijn Oekraïense ambtgenoot, hoewel ze achter de schermen soms botsen over de strategie van het Oekraïense leger of het ‘gebrek’ aan waardering voor de Amerikaanse steun.

Niet iedereen in het Westen is er evenwel van overtuigd dat de democratie in Oekraïne terecht is opgeschort. De Nederlander Tiny Kox, voorzitter van de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa, pleitte vorig jaar mei voor verkiezingen in het land ondanks de oorlog. Kox verwees daarbij haar het handvest van de Raad van Europa. Later kwam de SP-politicus op zijn woorden terug en erkende hij dat de staat van beleg een stembusgang onmogelijk maakte.

Enkele maanden later riep desondanks ook de Republikeinse senator Lindsey Graham op om verkiezingen uit te schrijven, ondanks de moeilijke omstandigheden. Tijdens een bezoek aan Kiev zei Graham dat “het tijd werd voor de volgende stap” in de ontwikkeling van de democratie, “te weten verkiezingen in 2024”.

In een vraaggesprek met The Washington Post zei de voormalige Oekraïense premier Joelia Timosjenko dat verkiezingen onder de huidige omstandigheden zouden leiden tot een einde aan de nationale eenheid die noodzakelijk is om de Russen te kunnen verslaan. ‘De prijs van verkiezingen in tijden van oorlog is de oorlog verliezen.’