Greta Thunberg, het Zweedse klimaatmeisje dat vijf jaar lang weigerde te praten en nu wereldwijd over de tongen gaat

Ze is van goeden bloede, Greta Thunberg. Een van haar voor­vaderen is Svante Arrhenius, de scheikundige en Nobelprijswinnaar die in de late jaren 1800 als eerste beschreef hoe CO2 een broeikaseffect veroorzaakt. “De vader van de klimaatverandering”, noemen ze hem. Svante Thunberg, de vader van Greta, is naar hem genoemd. En dan komt zij, wereldpionier in het schoolstaken. Al 26 vrijdagen op rij zit ze op de kasseien bij het Zweedse parlement, met haar gele vissersjas, haar Pippi Langkous-vlechten en haar eeuwige kartonnen bord. Skolstrejk för klimatet, staat erop, ‘Schoolstaking voor het klimaat’.

Ze móést iets doen. Het was in Zweden nog nooit zo heet geweest als in de zomer van 2018, er waren nooit zoveel hittegolven en bosbranden geweest. En de verantwoordelijken, de volwassenen, deden niets. “Jullie verkloten onze toekomst”, stond op haar flyers.

Het was eerst een eenmeisjesactie, dan werd ze een fenomeen in eigen land, en daarna volgden Anuna’s hier en in heel Europa haar voorbeeld en kwamen honderdduizenden jongeren op straat in Brussel, in Nederland, Duitsland en Australië. Ze werd uitgenodigd op de VN-klimaatconferentie in Polen en op het Wereld Economisch Forum in Davos. Niet om er ja en nee te knikken, maar om de machtigen te zeggen dat ze niet volwassen genoeg zijn om te zeggen waar het op staat met het klimaat.

Voor al haar volgers is Greta Thunberg, net zestien geworden, niets minder dan een ­klimaatmessias. Ze zeggen: het zijn mensen zoals zij die verandering ontketenen. Greta is als Rosa Parks, de zwarte vrouw die haar plek op de bus niet wilde afgeven en een hele burgerrechtenbeweging op gang bracht in Amerika.

Eurosongfestival

Vandaag stapt het meisje van Zweden mee op in de Brusselse spijbelbetoging. Zoals zij dat doet: zonder veel smalltalk te maken, met haar karton van Skolstrejk en haar Greta-blik die tegelijk guitig is en boos. Want ze meent wat ze doet. “Ik kan heel kwaad worden als ik iets zie wat fout is”, zei ze aan The New Yorker. Eind vorig jaar ging ze bijvoorbeeld met haar klas naar een tentoonstelling over de opwarming van de aarde. In een powerpointpresentatie klopten de cijfers over de uitstoot van broeikasgassen door vleesproductie niet, merkte ze op. Dus liep ze weg, om bij de uitgang boos te gaan zitten zwijgen.

Zo zien de critici haar: als een mokkend kind. Als een meisje met een irrationele angst voor klimaatverandering, wier extreme focus is ingegeven door haar autisme. Ze mag er dan op wijzen dat de uitstoot in haar Zweden het afgelopen jaar licht gestegen is, hij is wel met een kwart gedaald ten opzichte van 1990. De rest van de wereld volgt. Daarbij: hadden haar ouders geen boek te verkopen? Met andere woorden: is haar hele klimaatcampagne geen publiciteitsstunt?

Dat boek, Taferelen uit het hart, kwam uit precies op het moment dat Greta begon te staken. Mama Malena Ernman, een bekende operazangeres die tien jaar geleden voor Zweden op het Eurosongfestival stond, en papa Svante Thunberg, een acteur, schreven het over hun worsteling met het grootbrengen van hun dochters Greta en Beata, die allebei kampen met een vorm van autisme en met ADHD. Greta, de oudste, heeft ook selectief mutisme, waardoor ze er soms niet in slaagt te spreken, en een obsessief-compulsieve stoornis, die maakt dat ze nogal zwart-wit kijkt en zich vastbijt in bepaalde dingen. “Ik zie de wereld een beetje anders”, zegt ze.

Dat manifesteerde zich toen ze negen was, in het derde leerjaar zat en een bijzondere belangstelling kreeg voor het klimaat. “Ze vertelden ons dat we de lichten moesten uitdoen, water moesten besparen en geen eten mochten weggooien. Ik vroeg waarom en ze vertelden mij over de klimaatverandering. Ik vond dat vreemd. Als mensen echt het klimaat konden veranderen, dan zou iedereen toch alleen maar daarmee bezig zijn? Maar dat gebeurde niet.”

Klimaatdepressie

Greta Thunberg heeft dat wel: het talent om zich te concentreren. Om urenlang hetzelfde te doen, of jarenlang. Ze begon te lezen over het klimaat. Dik zes jaar al is ze met niets anders bezig. Ze stopte met vlees te eten, ze stopte met spullen te kopen die ze niet echt nodig had en ze nam in 2015 voor het laatst een vliegtuig. Een jaar later deed haar moeder – die daarmee haar internationale carrière opgaf – hetzelfde. Het gezin installeerde zonnepanelen, begon zelf groenten te kweken en kocht een elektrische auto. En zelfs die wordt alleen bij hoge noodzaak gebruikt, als het met de fiets of de trein niet lukt. Niet gewoon uit engagement of als leukigheid. Maar omdat Greta in een depressie was gesukkeld door haar besef van een dreigende klimaatcatastrofe. Ze kon nog amper eten en viel tien kilo af. Vijf jaar lang sprak ze tegen niemand, buiten haar ouders en haar zus.

En toen kwam die hittezomer, en het idee om te gaan school­staken, om een radicale aanpak van de klimaatverandering te eisen. “De politiek die nodig is om de klimaatcatastrofe te voorkomen bestaat vandaag nog niet. We moeten het systeem veranderen, alsof we in crisis waren, alsof er een oorlog was uitgebroken.”

Pas toen ze daar in Stockholm op de kasseien ging zitten, kroop Greta Thunberg uit haar put. Op dag twee van haar staking begon ze te praten tegen voorbijgangers die haar aanspraken. Ze maakte haar huiswerk en las haar boeken. ­Iemand gaf haar noedels en ze at die.

Haar ouders waren er niet voor te vinden. “Ze moest op school zijn. We konden haar actie niet steunen, maar we respecteerden het punt dat ze wilde maken.” En vooral dit: “Ze kon weer lachen”. Haar leerkrachten sommeerden haar terug naar school, maar sommigen konden haar campagne wel smaken. Een van hen, Benjamin Wagner, zei het zo: “Greta is een herrieschopper, ze is onredelijk en ze luistert niet naar volwassenen. Maar soms is dat het enige verstandige ding om te doen.”