In welke landen moeten ze komen? En hoe moeten ze er dan uitzien? Alles wat u moet weten over asielkampen buiten de EU

Hoe ziet zo’n kamp eruit?

Op de EU-top volgende week moeten 28 staatshoofden en regeringsleiders een beslissing nemen over “regionale ontschepingsplatformen”, zoals Europees president Donald Tusk ze officieel noemt. Het zijn asielkampen in Noord-Afrika waar een selectie plaatsvindt tussen enerzijds vluchtelingen die naar Europa mogen doorreizen en anderzijds economische ­migranten.

Er zijn in de wereld al enkele voorbeelden van dergelijke kampen. Zo selecteert de Australische overheid migranten op enkele eilanden van het naburige Papoea Nieuw-Guinea. ­Alleen is de opvang daar mensonwaardig, en blijven afgewezen migranten ook tevergeefs op die eilanden rondhangen, in de hoop alsnog (illegaal) te kunnen doorreizen.

De hotspots op de Griekse eilanden hebben eenzelfde triage-functie, maar werken twee jaar na de oprichting nog steeds niet naar behoren.

Wie moet die kampen organiseren?

Tusk zelf stelt voor dat dit gebeurt in samenwerking met VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR en de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM). Maar beide organisaties lieten gisteren weten dat ze daar niet voor staan te springen. IOM vreest dat dit “tal van juridische, ethische en operationele uitdagingen met zich meebrengt, die in strijd kunnen zijn met internationale normen en standaarden en tegelijkertijd de rechten en waardigheid van migranten op het spel zetten”. UNHCR van zijn kant wacht nog op meer informatie, maar is voorlopig ook kritisch.

“Wie deze centra beheert en organiseert, is heel belangrijk”, zegt migratie-expert Dirk Vanheule (Universiteit Antwerpen). “Of het land dat zelf doet, of dat Europa eigen ambtenaren stuurt om het volgens Europese standaarden in te richten, maakt veel verschil.

In welke landen zou dat mogelijk zijn?

In principe komen alle grenslanden van de Europese Unie in aanmerking. De belangrijkste zijn de Noord-Afrikaanse landen aan de Middellandse Zee: Marokko, Egypte, Tunesië, Libië, Algerije. Alleen is er (voorlopig) geen enkel land bereid dat te doen. De Tunesische EU-ambassadeur zei dat gisteren expliciet, en een hoge EU-functionaris bevestigde dat geen enkel Noord-Afrikaans land het voorlopig wil doen. De Europese leiders hopen dat ze die landen alsnog kunnen verleiden met een grote zak geld, en met een gezamenlijke aanpak, niet via akkoorden met elk land apart.

Eén land heeft wel al zijn medewerking toegezegd. Albanië is wel bereid om zulke centra op te richten. Maar veel meerwaarde biedt dat niet. Want dan moeten migranten nog steeds een gevaarlijke weg afleggen, ofwel via Turkije ofwel via de Middellandse Zee. Terwijl het doel van de opvangcentra net is om die dodelijke overtocht te vermijden.

Zullen er nog migranten naar Europa komen?

Dit jaar hebben al 40.073 migranten de Middellandse Zee naar Europa overgestoken, bijna 90 procent met bestemming Italië. Dat aantal is ongeveer de helft als in dezelfde periode vorig jaar (80.683). Daarbij zijn 857 mensen overleden, tegenover 2.106 vorig jaar. De bedoeling is dat de nieuwe centra of kampen al die mensen voortaan zouden opvangen en beslissen over hun verdere lot.

Maar zelfs als het plan volgende week wordt goedgekeurd, dan nog zullen mensen naar Europa blijven doorreizen. “Het is een mensenrecht om politiek asiel aan te vragen”, zegt Vanessa Saenen van de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR. “Dat zal hiermee niet veranderen.”

Is het praktisch haalbaar?

Er zijn nog veel scenario’s mogelijk over de concrete uitwerking, maar in elk scenario is er één grote vrees, namelijk dat die asielkampen een aanzuigeffect hebben voor gelukzoekers uit heel Afrika. “Als dat plekken worden van waaruit je naar Europa kunt vertrekken, zullen mensen daar massaal naartoe trekken”, zegt migratie-expert Dirk Vanheule. “Kijk nu maar naar de Spaanse enclaves Ceuta en Melilla in Marokko. Daar troepen nu ook elke dag mensen samen rond de hoge afsluitingen.”

Volgens Vanheule is een goed terugkeerbeleid cruciaal, zodat afgewezen migranten daar niet nodeloos lang blijven. “Al vraag ik me af of de Europese Unie daartoe in staat is. Ze slaagt er nu al niet in om te vermijden dat illegalen in Duinkerke kampen bouwen.”