Vier scenario's voor de brexit, nu Boris Johnson aan het roer van het Verenigd Koninkrijk staat
Boris Johnson is de nieuwe leider van de Britse Conservatieve Partij, en dus de Britse premier. Wat zijn de gevolgen voor de brexit? Volgens politicoloog Hendrik Vos doet Johnson fantaseren over een eenvoudige afhandeling van de brexit. Maar feiten, studies en de politieke realiteit laten zien dat hij voor een verraderlijke en aartsmoeilijke klus staat.
De eerste en belangrijkste taak van Boris Johnson als nieuwe premier verschilt niet van die van Theresa May: hij moet het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie piloteren. Op 23 juni 2016 koos een meerderheid van de Britten ervoor om de Unie te verlaten.
Ruim drie jaar later hebben we nog niet veel brexit gezien. We zagen wel een parlement dat de ene stemming na de andere organiseerde, maar nooit een meerderheid vond voor een realistisch uittredingsscenario. We zagen vooral ook een land dat tot op het bot verdeeld is gebleven.
Verscheurd en gespleten
Dat laatste bleek ook uit de voorbije Europese verkiezingen. Omdat de Britten officieel nog in de Unie zitten, moesten ze hun vertegenwoordigers in het Europees Parlement aanduiden, twee maanden geleden.
De Brexit Party van opperbrexiteer Nigel Farage kwam als grootste uit de bus, met iets meer dan 30 procent van de stemmen. Dat is een klein beetje sterker dan Farage vijf jaar geleden scoorde, toen nog onder de vlag van de United Kingdom Independence Party (UKIP). Farage wil zo snel mogelijk uit de Unie. De prijs die daarvoor betaald moet worden, is van geen belang.
Het Verenigd Koninkrijk is een land dat tot op het bot verdeeld is gebleven
De tweede partij bij de voorbije Europese verkiezingen waren de Liberal Democrats, die het Verenigd Koninkrijk dan weer absoluut in de Unie willen houden. De Groenen delen die overtuiging, en samen met de Liberal Democrats haalden ze net iets meer stemmen dan de Brexit Party.
Dat is een eerste element waar Johnson rekening mee moet houden: het land is en blijft verscheurd en gespleten. Een tweede zaak die niet veranderde, is dat de conservatieve partij van Johnson geen meerderheid heeft in het Britse Parlement. De regering heeft de steun nodig van een kleine Noord-Ierse partij die nooit zal aanvaarden dat Noord-Ierland wat dichter bij de Europese Unie blijft dan de rest van het Verenigd Koninkrijk.
Het helpt niet dat Johnson de vleesgeworden wispelturigheid en grilligheid is
Honderd dagen
De Britten kregen uitstel om de brexit te regelen tot 31 oktober. Dat zijn nog een honderdtal dagen en iedereen vraagt zich af hoe Johnson de zaken zal aanpakken.
Het is uitermate moeilijk om solide voorspellingen te doen. Het helpt namelijk niet dat Johnson de vleesgeworden wispelturigheid en grilligheid is. Wat hij morgen met veel overtuiging en krachtige mimiek vertelt, kan precies het tegenovergestelde zijn van wat hij gisteren, met evenveel overtuiging en een even krachtige mimiek, verdedigde. Eigenlijk liggen dus alle opties open. We overlopen de scenario's:
1. Het bestaande scheidingsakkoord wordt afgestoft
Theresa May had met de Unie een deal gesloten waarbij er een overgangsperiode zou starten. In de loop van de overgangsperiode zou worden gekeken hoe de brexit precies georganiseerd zou worden en in welke mate de Britten zich zouden verwijderen van de Unie. Tijdens de overgangsperiode zouden de Britten niet meer in de Unie zitten, maar in de praktijk wel haast alle regels blijven volgen.
Als het niet zou lukken om tijdens die periode een alomvattend akkoord te sluiten, zouden ze ook in de toekomst op allerlei vlakken nauw met het continent verbonden blijven. Ze zouden in de praktijk zelfs geen eigen handelsakkoorden kunnen sluiten. Dit scheidingsakkoord is keer op keer verworpen door het Britse parlement.
Johnson stapte uit de regering omdat hij het onverdedigbaar vond, maar zou er later toch een keer voor stemmen. Als nieuwe premier kan hij proberen om dit scheidingsakkoord opnieuw voor te leggen aan het parlement, eventueel met een paar cosmetische veranderingen. Maar als hij er een meerderheid voor wil zoeken, moet hij haast alle harde brexiteers, die sneller en ingrijpender afstand willen nemen van de Unie, overtuigen. Dat is May nooit gelukt.
Steun bij de oppositie zal Johnson ook niet vinden: die oppositie benadrukt dat het absurd is om uit de Unie te stappen en dan toch voor lange tijd, en misschien wel eindeloos, alle regels te blijven volgen. Is het dan niet slimmer om gewoon in de club te blijven?
Als Johnson het scheidingsakkoord opnieuw voorlegt aan het parlement, moet hij haast alle harde brexiteers overtuigen
2. Een nieuw scheidingsakkoord
In een tweede scenario onderhandelt Johnson een nieuw scheidingsakkoord met de Europese Unie. In zijn verkiezingscampagne heeft Johnson dit beloofd. Maar elders in de Unie is er geen enkele bereidheid om in dit scenario mee te stappen.
Het gaat voor de Unie om het beschermen van het eigen project: als de Britten willen handelen met de Unie en andere voordelen blijven plukken, moeten ze ook de regels volgen, waar ze als niet-lid uiteraard niet meer mee over beslissen. Dat is uitgewerkt in de bestaande afspraken en het lijkt er niet op dat er een consensus bestaat om daar nu ineens van af te wijken.
Als de Britten willen handelen met de Unie en andere voordelen blijven plukken, moeten ze ook de regels volgen
3. No Deal
Het derde scenario is het no deal-scenario. Bij gebrek aan akkoord, crasht het Verenigd Koninkrijk op 31 oktober uit de Unie, waarbij alle bestaande Europese afspraken en regelingen vanaf middernacht niet meer gelden.
Dat zou een hele harde Brexit zijn, waarbij er meteen grenscontroles komen en de handel ernstig zou worden belemmerd. Alle onderzoeken wijzen erop dat hier een hoge prijs aan vasthangt, vooral voor de Britten zelf. De voorbije weken speelde Johnson blufpoker: als de Unie niet tot een heronderhandeling van het scheidingsakkoord bereid is, dan stapt het Verenigd Koninkrijk sowieso uit de Unie.
Met die ineenstorting zou het wel meevallen, vertelde hij. Er is geen enkele studie die dat optimisme bevestigt. In het Britse parlement is er een grote meerderheid, waartoe ook veel partijgenoten van Johnson behoren, die een zogenoemde no deal-Brexit onaanvaardbaar vindt.
Als Johnson voor dit scenario gaat, moet hij zijn parlement dus buitenspel zetten. De parlementsleden zullen dit niet laten gebeuren. Er circuleert zelfs een plan om desnoods de koningin naar Brussel te sturen om in naam van het land uitstel te vragen. Zover zal het niet komen, maar het illustreert wel de onrust die er nu heerst.
Alle onderzoeken wijzen erop dat een hoge prijs aan een No Deal vasthangt, vooral voor de Britten zelf
4. Opnieuw uitstel. En dan?
Daarmee komen we bij het vierde scenario: Johnson kan ook zelf uitstel vragen, of daar door zijn parlement toe gedwongen worden. Dat zou helemaal ingaan tegen wat hij de voorbije weken beloofde, maar Johnson is kampioen van de grote bochten en ommezwaaien.
Als de impasse van de voorbije jaren blijft duren, dan is het dus zeker niet uitgesloten dat er opnieuw uitstel wordt gevraagd. De nieuwe Commissievoorzitter, Ursula Von der Leyen, liet al weten dat zij hiervoor openstaat.
Maar waar moet dat uitstel dan voor dienen? Met de huidige samenstelling zit in het Britse parlement alles muurvast. Misschien schrijft Johnson nieuwe verkiezingen uit? De populariteit van zijn partij staat op een absoluut dieptepunt (bij de voorbije Europese verkiezingen haalden de conservatieven geen 10 procent van de stemmen meer), maar misschien kan ze met Johnson als boegbeeld toch weer meespelen?
De traditionele rivalen van Labour lijken net zo goed knock-out in de touwen te hangen. Of misschien neemt Johnson gewoon zelf ontslag als premier? Of wordt er onder druk van Labour dan toch nagedacht over een nieuw referendum?
Alleen maar vraagtekens
Bij elk scenario horen heel veel vraagtekens. Waarom zou Johnson het bestaande akkoord verdedigen, terwijl hij er destijds de regering voor verliet? En hoe zou hij het verkopen aan de harde brexiteers? Waarom zou de rest van de Unie plotseling van gedacht veranderen en instemmen met een heel ander akkoord, en daarmee de essentie van de Europese integratie op de helling zetten?
Hoe zou Johnson erin slagen om zijn parlement buitenspel te zetten en zonder akkoord uit de Unie te vertrekken? En zou hij ermee wegkomen, om toch uitstel te vragen, terwijl hij nu al maanden volhoudt dat dit werkelijk onaanvaardbaar is? En wat dan? Een nieuwe premier? Nieuwe verkiezingen? Een nieuw referendum?
Met zelfs een bocht meer of minder, komt een elegante uitkomst voor de Brexit niet dichterbij
Alles lijkt onwaarschijnlijk. De ene piste is niet minder bizar of idioot dan de andere. En toch zal er in de loop van de volgende honderd dagen iets gebeuren. Vandaag bestempelen we het nog als absurd en dwaas, of minstens onwaarschijnlijk. Maar straks zal het realiteit zijn.
De nieuwe Britse premier is een avonturier. Johnson doet dromen van een Verenigd Koninkrijk dat straks weer trots in de wereld staat. Hij doet fantaseren over een eenvoudige afhandeling van de brexit.
Feiten en studies en de politieke realiteit laten zien dat hij voor een verraderlijke en aartsmoeilijke klus staat. En dat het haast onmogelijk wordt om woord te houden. Dat laatste was voor Johnson nog nooit een bekommernis of hinderpaal. Maar zelfs met een bocht meer of minder, komt een elegante uitkomst voor de brexit niet dichterbij.
VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.