Miljardair Babis belooft grote schoonmaak in Tsjechië

De populistische Actie van Ontevreden Burgers (ANO) van miljardair Andrej Babis heeft de Tsjechische parlementsverkiezingen gewonnen. ANO behaalde net geen 30%. De sociaal- democratische coalitiepartner CSSD beleefde een historische nederlaag en zakte naar 7,3%.

Babis, de op één na rijkste man van het land en oud-minister van Financiën, wil de Tsjechische staat “runnen als een bedrijf”. Hij is radicaal tegen Europese pogingen om vluchtelingen in zijn land te vestigen en wil de macht breken van “traditionele, corrupte partijen”, zoals de sociaaldemocraten. Babis werd zelf al in staat van beschuldiging gesteld in een zaak rond fraude met 2 miljoen euro aan Europese subsidies.

Maar een coalitie vormen wordt moeilijker dan de verkiezingen winnen. De christendemocraten, de Piraten en de eurosceptische ODS willen niet met Babis samenwerken. En zelf wil hij niet regeren met de extreemrechtse SPD. Mogelijk krijgt Tsjechië dus een minderheidsregering.

Ook andere anti-establishmentpartijen scoorden goed in de verkiezingen. De anti-islamitische SPD van de in Japan geboren Tomio Okamura werd berucht door een oproep om varkens uit te laten in de buurt van moskeeën. De partij haalde 10,7%. Aan progressieve zijde behaalde de Piratenpartij 10,8% met een programma van digitale rechten, directe democratie en een transparante overheid. Ze komt voor het eerst in het parlement.

Aardverschuiving

Tsjechië bleef gespaard van de Europese migratiecrisis en nam slechts 12 van de 2.691 vluchtelingen op die voorzien waren door de Europese herverdelingsquota. Economisch gaat het er goed. Het land verwacht dit jaar 2,4 procent economische groei en een begrotingsoverschot. Met 3,8% heeft Tsjechië bovendien de laagste werkloosheid van de EU. Wat verklaart dan de electorale aardverschuiving naar de anti-establishmentpartijen?

Jiri Pehe, directeur van de Praagse afdeling van de New York University (NYU) en voormalig adviseur van wijlen president ­Vaclav Havel, wijst naar de geslaagde ANO-campagne. Daarin zette Babis zichzelf neer als competente zakenman die de corruptie zal uitroeien. “Tot vijf, zes jaar geleden was corruptie wijdverbreid”, zegt Pehe. “Maar ondertussen gaat het meer om perceptie: de situatie is erg verbeterd. Babis heeft echter geen ander thema om de samenleving rond te mobiliseren. Hij richtte zijn partij op als protestbeweging en moet die sterk houden.”

Ook migratie domineerde de campagne. Volgens een recente peiling wil 60% van de bevolking helemaal geen vluchtelingen opnemen, 64% ziet migranten als een bedreiging. De kritiek dat ze niet meewerken aan het Europese quota-systeem, ergert de Tsjechen. Het woord quota heeft een nare bijklank, zegt voormalig topdiplomaat Michael Zantovsky. “In de jaren 50 hadden we een intern ‘quotasysteem’. Wanneer je afstudeerde, stuurden ze je naar de mijnen, de akkers of de fabriek. In dit deel van de wereld hebben we bovendien nauwelijks ervaring met moslims.”

Ondanks de goede economische prestaties zijn de burgers niet zorgenvrij, zegt Zantovsky. Dat heeft te maken met de ontgoocheling die volgde na de EU-toetreding in 2004. “De mensen verwachtten dat, als ze hard werkten en de juiste dingen deden, de kloof met West-Europa op vlak van levensstandaard en lonen gradueel zou verdwijnen. Dat is niet gebeurd.”

Nog geen euro

Slechts 25% van de Tsjechen heeft nog een positief beeld van de Unie, blijkt uit een EU-peiling. Brussel wordt geassocieerd met economische turbulenties en de migratiecrisis, terwijl een deel van het electoraat vooral vastigheid wenst. Zantovsky: “Onder het communisme kon niemand aspiraties koesteren, maar je was vrij zeker dat je nooit honger zou lijden. Toen het totalitaire systeem implodeerde, stortten de zekerheden mee in. Sommigen zijn nostalgisch naar dat soort zekerheid.”

Een coalitie rond ANO zet naar verwachting de hakken in het zand tegen een verdere Europese herverdeling van vluchtelingen. Ook zullen de Tsjechen hun munteenheid, de kroon, niet inwisselen voor de euro. Maar andere verrassingen voor Europa zullen beperkt blijven, verwacht de sociaaldemocratische staatssecretaris voor EU-zaken Ales Chmelar. “Babis is normaler en meer pragmatisch dan Le Pen of Wilders, mensen die een echte dreiging waren voor het Europese project”, zei hij voor de resultaten bekend waren.