Het fascinerende relaas van iemand die sprong
Joachim Pohlmann is woordvoerder van Bart De Wever (N-VA) en schrijver van Een unie van het eigen. Zijn column verschijnt wekelijks.
Wellicht hebt u al eens aan een afgrond gestaan met de onverklaarbare drang om te springen. Toch sprong u niet. U weet immers welk onheil onderaan op u wacht: een snelle dood of enorm veel spijt. Daarvoor hebt u geen dure theorieën of een barmhartige omstander nodig.
Voor wie desalniettemin nieuwsgierig is, bestaat er een boek dat beschrijft wat het betekent om te springen. De auteur schetst erin de sensatie van de val, de genadeloze smak tegen de grond, het afgrijzen van gebroken ledematen en uiteengespatte hersenen en besluit met de oproep om vooral zelf de sprong te wagen.
Thuis op zijn zolderkamer schreef Stirner bij een olielampje eenzaam 'Der Einzige und sein Eigentum'
Dat boek heet Der Einzige und sein Eigentum en werd in 1844 geschreven door de Duitse filosoof Max Stirner. Hij was lid van het Jong-Hegeliaanse ‘Die Freien': een bont allegaartje van studenten, doctorandi en private professoren die wekelijks in Berlijn samenkwamen om te discussiëren over filosofie en politiek.
Op de universiteit waren ze paria’s, maar in café Hippel in de Friedrichstrasse voerden ze het hoge woord. Al zweeg Stirner. Hij absorbeerde elk argument zonder zich te mengen. Thuis op zijn zolderkamer schreef hij bij een olielampje eenzaam zijn antwoord neer in wat Der Einzige und sein Eigentum zou worden.
Egoïsme
In dat complexe boek, vol passages die vandaag alleen voor experts bevattelijk zijn, pleit Stirner voor niets minder dan egoïsme. Nu zijn we allemaal weleens egoïstisch. We staan aan de afgrond en laten onze voet over de reling bengelen. Maar Stirner, die duikt enthousiast de diepte in.
Waarom handelen we moreel? Om goed te zijn, omdat het nut heeft of omdat die moraal goddelijk, universeel of juist cultureel bepaald zou zijn? Fout. Volgens Stirner is het allemaal eigenbelang. Wij willen niet goed doen voor een ander, maar voor onszelf.
We willen beloond worden – met het hiernamaals of de goedkeuring van onze gelijken en superieuren – of op zijn minst niet bestraft worden. Belangeloosheid is onzin. We zijn ons enige criterium, en niemand kan ons vertellen wat we moeten doen of laten.
Wij willen niet goed doen voor een ander, maar voor onszelf
Dat lijkt wat op Nietzsche, maar Stirner is radicaler. Hij biedt in extremis geen uitweg via een herwaardering van alle waarden, een eeuwige wederkeer of een ter hulp schietende übermensch. Stirner trekt zijn denken door tot de uiterste consequentie: er is geen waarheid, alles is toegelaten.
Moord, verkrachting, geweld… Stirner krabt de beschaving weg en legt de hobbesiaanse oorlog van allen tegen allen bloot. Het zijn alinea’s waarbij je het boek wilt dichtslaan en wegsmijten. Ook al is Stirner van in het begin doodeerlijk: de val is misschien spectaculair, het resultaat is de brute botsing met de aarde.
Vele volgers
Der Einzige und sein Eigentum was een instantsucces en Stirner werd – kortstondig – een beroemdheid. Hij was evenwel een bliksemschicht. Iedereen zag het fenomeen, de enorme ontlading en de vernietigende impact. Maar even snel als het kwam, was het ook weer verdwenen.
Toch bleef Stirner de geesten beroeren. Karl Marx schreef bijvoorbeeld een antwoord dat langer is dan het boek zelf. En Stirner inspireerde talloze navolgers. Al gaven weinigen die zich aan hem laafden dat openlijk toe. Zo zou de eerder genoemde Nietzsche naar verluidt bij hem de mosterd gehaald hebben.
In de handen van kwalijke geesten kan boek enorm veel schade aanrichten
Maar het is geen lovenswaardig boek. In de handen van kwalijke geesten kan het enorm veel schade aanrichten. Het is wel het fascinerende relaas van iemand die sprong. En die ons leert dat het niet waard is om te springen. Ondanks alles hebben we dat laagje beschavingslak hard nodig.
Wie met vragen zit over zelfdoding, kan terecht bij de Zelfmoordlijn op het gratis nummer 1813 en op www.zelfmoord1813.be.