‘Politiek op zijn lelijkst’, vinden alle betrokkenen, maar Rutte overleeft debat over dividendbelasting

'Dit is politiek op z'n lelijkst', zei GroenLinks-leider Jesse Klaver meteen bij het begin van het debat over de afschaffing van de dividendbelasting.

Daar waren alle betrokkenen het wel over eens. De oppositie zag weer 'vieze, vuile woordspelletjes, gedraai en gekonkel' (dixit Geert Wilders), 'verbaal trapezewerk' (SGP'er Kees van der Staaij) en 'een samenzwering tegen de Nederlanders' (PvdA'er Lodewijk Asscher).

De coalitie treurde juist over 'het beeld' dat door de oppositie werd opgeroepen. Alsof ze doelbewust hadden gelogen over de memo's die circuleerden bij de onderhandelingen over het schrappen van de dividendbelasting. Alsof ze daarmee wilden verdoezelen dat ze onder een hoedje speelden met Unilever en Shell. 'Mooi gereconstrueerd,' zei Rutte droogjes. 'Maar het is niet waar.' Later: 'We wilden niet hush hush iets wegstoppen... Er is niks spannends.'

Zo bleven oppositie en coalitie een dag lang in parallelle universums debatteren. In de wereld van de oppositie heeft de Rutte doelbewust geprobeerd te verhullen dat zijn kabinet vooral onder druk van Unilever heeft besloten om de dividendbelasting af te schaffen. Daar ging het debat van afgelopen november juist over: op basis waarvan hebben de onderhandelaars nou besloten om de 1,4 miljard aan dividendbelasting op te offeren?

'Ik voel in al mijn vezels dat we dit moeten doen', zei de premier destijds, ook al werd hij meteen door Asscher weggezet als 'Jomanda in het Torentje'. Ook de andere onderhandelaar deden mistig over hoe ze hun standpunt hadden bepaald. 'Door middel van gesprekken, door informatie die je krijgt, doordat je naar buiten kijkt en een krant leest', zei ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers toen. Officiële memo's kon hij zich 'met de hand op het hart' niet herinneren, de andere onderhandelaars konden dat evenmin.

Alarmbellen

Daarmee was de kous af, meende de coalitie. In februari werd Rutte nog ingelicht door staatssecretaris Menno Snel van Financiën dat universitaire onderzoekers via een beroep op de Wet openbaarheid bestuur (wob) inzage wilden in de onderliggende stukken bij de afschaffing van de dividendbelasting. Die memo's bleken er wel degelijk te zijn, maar ook toen gingen er bij Rutte geen alarmbellen af. 'Dat debat van november was toen helemaal niet meer top of mind', gaf de premier woensdag als verklaring.

De oppositie vond het 'ongeloofwaardig'. Rutte had de Kamer verkeerd geïnformeerd over de memo's en niets ondernomen om dat recht te zetten. Pas toen Trouw melding maakte van het afgewezen wob-verzoek, erkende de premier dat hij 'ten onrechte' de indruk had gewekt dat er geen stukken waren. 'Rutte vindt de leugen pas een probleem als hij uitkomt', hoonde Esther Ouwehand van de Partij voor de Dieren.

En wat te denken van 'de collectieve vergeetachtigheid' van zijn coalitiepartners? Alexander Pechtold, Sybrand Buma en Segers bleken bij nader inzien wel een memo te hebben gehad die was opgesteld door toenmalig staatssecretaris van Financiën Eric Wiebes. Waarom hadden ze dat niet gemeld? Ook daar waren ze woensdag weer eensgezind over: dat was 'een VVD-notitie' en geen echte memo, ook al stond er op de kaft 'memo'. 'Dit stuk was echt van een andere orde', aldus Segers.

Ook volgens Rutte was het stuk van Wiebes geen memo, 'al is dat misschien een kwestie van smaak'. 'Ik heb de Kamer goed geïnformeerd dat ik geen herinneringen had aan memo's.' Als kleine knieval erkende Rutte wel dat hij achteraf beter had kunnen zeggen dat alleen de stukken in het formatiedossier relevant zijn. Zijn herinneringen aan andere stukken deden er eigenlijk niet toe. Rutte vergaf zich meteen zijn eigen misstap weer: 'Iedereen maakt fouten'.

Geen hard bewijs

De oppositie bleef met gevoel zitten dat het Rutte wel erg goed uitkwam dat de memo's eerder achter gesloten deuren bleven. Uit de stukken blijkt tenslotte dat ambtenaren van Financiën overwegend negatief waren over de afschaffing. Ze erkennen dat Unilever en Shell er belang bij hebben, 'maar afschaffing is een grote generieke maatregel voor specifieke problemen'. 'De conclusie dat het essentieel is voor het investeringsklimaat kan dan ook niet getrokken worden.' De ambtenaren wijzen er daarnaast op dat afschaffing neerkomt op 'het spekken van de buitenlandse staatskas', een 'risico voor het imago van Nederand' vormt en leidt tot 'een hogere binnenlandse belastingdruk'.

De oppositie kon geen hard bewijs leveren voor haar veronderstellingen. 'Het is hopeloos', verzuchtte zelfs Wilders, nadat Rutte weer eens had uitgelegd dat hij zich helemaal niet kon herinneren of een bepaalde memo nou wel of niet aan 'de hoofdtafel' van de formatie was besproken.

De premier bleef overeind, ook omdat de coalitie hem steunde. Klaver berustend: 'Het is wachten wat er straks weer boven water komt.'

De Kamer tijdens het ‘memodebat’

Asscher (PvdA): 'Hoe kunnen wij er als Kamer zeker van zijn dat wij de informatie krijgen die wij nodig hebben om ons werk te kunnen doen?'

Marijnissen (SP): 'De SP wil geen premier voor wie de waarheid slechts een optie is.'

Wilders (PVV): 'Met geen pen te beschrijven, zo schandelijk'

Ouwehand (Partij voor de Dieren): 'Óf de premier lijdt aan notoir geheugenverlies, óf dit kabinet besluit over 1,5 miljard zonder interesse in de effecten, óf deze premier koestert een legendarische minachting voor de burger.'

Azarkan (Denk): 'Ik ben er klaar mee. De Tweede Kamer is geen detectivebureau.'

Buma (CDA): 'Ik merk ook dat ik zelf heel veel niet meer weet van die zeven maanden formatie. Ik ben dus heel bewust bezig om weg te komen van de vraag wat mijn herinneringen zijn.'

Segers (ChristenUnie): 'Als alles van een formatie openbaar moet worden gemaakt, dan is vrije gedachtenvorming en het zoeken naar compromissen onmogelijk.'

Pechtold (D66) tegen Klaver: 'Ik kijk u recht in uw ogen. 'Ik heb die stukken niet gezien.'