Het is de schuld van de polaire vortex! Of is het gewoon koud door de klimaatopwarming?

Als u dit weekend een wandeling hebt gemaakt, heeft u er al een voorsmaakje van gekregen. Ook voor de volgende weken voorspelt het KMI koude heldere dagen,  gevolgd door stevige nachtvorst. De verklaring voor die temperaturen ligt bij de polaire vortex, die zich op 30 kilometer hoogte rond de noordpool bevindt. 

"Eigenlijk is de polaire vortex een lagedrukgebied in de stratosfeer", legt weerman David Dehenauw uit. "Omdat er zich een plotse opwarming in de stratosfeer heeft voorgedaan, is er een hogedrukgebied in de plaats gekomen van het lagedrukgebied. Dat trekt koude lucht uit Rusland en Siberië hierheen, waardoor we voor 10 tot 14 dagen nachtvorst vertrokken zijn." 

Als het overdag droog blijft, kan het in sommige gebieden in België echt heel koud worden, voorspelt Dehenauw. Voor Vlaanderen (of Laag- en Midden-België) blijft dat dan wel beperkt tot temperaturen 's nachts tussen de -5 en de -10 graden, maar verder zuidelijk kan het kwik nog meer de dieperik in gaan. "In sommige valleien en in de Hoge Venen kan het zeker -20 worden", zegt Dehenauw. "Het wordt daar goed skiweer. Want ook al komt er waarschijnlijk geen sneeuw bij, de sneeuw die al gevallen is, zal wel blijven liggen." 

Straalstroom

Hoewel dit fenomeen niet bepaald uitzonderlijk is, is het toch al enkele jaren geleden dat het in België in deze periode van het jaar zo koud is geweest. In 2013 bijvoorbeeld, daalde de temperatuur op 13 maart ook tot -10 graden en bleef het nog tot half april redelijk koud. "Gemiddeld treedt zoiets twee keer per drie jaar op", zegt VTM-weervrouw Jill Peeters, die de oorzaak voor dit koude weer ook bij de straalstroom legt. Die is aan de polaire vortex gekoppeld, maar is volgens haar door de opwarming van de aarde sterk verstoord.

"De straalstroom bepaalt grootschalige weertendensen", zegt Peeters. "Maar wordt zelf bepaald door het temperatuursverschil tussen de Noordpool en de evenaar. Omdat dat verschil door de opwarming van de aarde kleiner wordt, is de straalstroom nu aangetast. In de gematigde gebieden waar wij ons bevinden, brengt dat steeds meer extreme temperaturen en neerslag teweeg." 

Het resultaat daarvan is dat de extremen bij ons dus steeds extremer worden, zowel in de winter als in de zomer. "Als we bij ons koude lucht krijgen tijdens die extreme situaties, komt die niet meer uit het noorden, maar uit het verre noorden. Warme lucht komt dan ook niet meer uit het zuiden, maar uit het verre zuiden." 

Gevoelstemperatuur

De koude Siberische wind zal er volgende week ook voor zorgen dat de gevoelstemperatuur tot ver onder 0 zal dalen, wat volgens Peeters risico's inhoudt voor de daklozen. "Als het overdag 3 graden is, zal de gevoelstemperatuur door de wind tot -9 zakken", zegt ze. "In Oost-Europa is men daarom bezorgd dat er mensen zullen doodvriezen."

De landbouwsector zal dit jaar wel buiten schot blijven, maar voor dieren in het wild betekenen deze temperaturen wel heel wat onheil. Vooral voor vogels is dit koude weer geen goed nieuws, omdat er nu weinig voedsel in de natuur beschikbaar is. En van koolmezen is bijvoorbeeld geweten dat ze bij een strenge vriesnacht 10 procent van hun lichaamsgewicht kunnen verliezen. 

 "Daarom willen we mensen aanzetten om voldoende zoals vetbollen en water voor de vogels buiten te zetten", zegt Hendrik Moeremans van Natuurpunt. Terwijl de vogels daar volgens hem zeker niet rouwig om zullen zijn, valt het voor andere dieren wel mee. "Gelukkig zitten veel dieren nu nog in hun winterslaap", zegt hij. "Maar wie al wakker is – we hebben meldingen gekregen dat sommige padden al zijn beginnen te trekken – kan wel in de problemen komen."