Duitse sociaal-democraten gaan morrend toch weer met Merkel mee

Gerlinde Schermer (61) kent haar pappenheimers. De Berlijnse sociaal-democraat voorspelde zondagmiddag halverwege het SPD-partijcongres en haar broodje gehaktbal precies hoe de middag aflopen zou: 'Ik voorzie een nipte zege voor de voorstanders van de Grote Coalitie met de CDU - 55 tegen 45 procent of zo. Helaas!'

Met een laatste snipper brood duwde ze de resterende klodder mosterd naar binnen, alsof ze de teleurstelling alvast wilde proeven. Een paar uur later las minister van Justitie Heiko Maas de uitslag voor: 362 stemmen vóór samenwerking met Angela Merkel: 56 procent. Tegen stemden 279 afgevaardigden. Eén van de 642 aanwezigen onthield zich van stemming.

Merkel opgetogen

Angela Merkel reageerde opgetogen. Als de onderhandelingen voorspoedig verlopen en ook de 450 duizend SPD-leden voor het uiteindelijke regeerakkoord stemmen, kan ze in april eindelijk beginnen aan haar vierde - en vermoedelijk laatste - termijn als bondskanselier van Duitsland. Ook in Brussel, Parijs en andere West-Europese hoofdsteden zal er voorzichtig geklonken zijn op de SPD.

Maar in Bonn, waar buiten het congrescentrum de Rijn nog net niet over de kade klotste, was geen spoor van euforie. Zelfs voldaanheid was een te groot woord voor het humeur in de zaal. De uitslag werd aanvaard als noodzakelijk gevolg van een democratische beslissing, meer niet. Sommige mensen knikten, Gerlinde Schermer schudde het hoofd.

Ze had het al gedacht, maar ze had het willen voorkomen. De in Oost-Duitsland geboren Schermer had haar partij zo graag in de oppositie gezien. Daarom had ze die ochtend haar roodste jurk aangetrokken en in haar roodleren tas een paar A4-printjes gestoken. Daarop stond een vlammend betoog voor meer sociale rechtvaardigheid, tegen verdere privatisering van overheidsinstellingen, tegen de SPD als middenpartij, vóór de SPD als linkse oppositiepartij.

Schoolmeisjespony

Zodra het congres was geopend, had ze haar vinger opgestoken. Het resultaat was dat Schermer, een relatief onbekende gedelegeerde met een schoolmeisjespony, direct na Martin Schulz mocht spreken.

De partijleider, die nog geen jaar geleden werd toegejuicht als de Messias uit Brussel (waar hij voorzitter van het Europees Parlement was geweest), moest nu al voor de tweede keer in twee maanden op een partijcongres vechten voor zijn politieke voortbestaan.

De SPD moest verantwoordelijkheid nemen, zei hij. En hij benadrukte wat de partij in de onderhandelingen met de CDU allemaal al had binnengehaald: miljarden voor het onderwijs, lastenverlichting voor de minima, en vooral het groene licht voor 'meer Europa', samen met de Franse president Emmanuel Macron. 'Gisteren', zei hij, 'werd ik nog gebeld door Macron.'

Kneusje van de klas

Toen gebeurde er iets opmerkelijks. Uit de zaal klonken jouwgeluiden, het soort gejouw dat op de basisschool wordt ingezet als het kneusje van de klas weer eens een onnavolgbare boom opzet over zijn fossielenverzameling. Schulz keek op van zijn tekst. Schrok hij? In elk geval leek hij even de draad kwijt; hij liet de inhoud van zijn onderhoud met de Franse president onvermeld.

Dat Schulz een voor zijn doen inhoudelijke en bevlogen rede hield, mocht niet baten. Het applaus was lauw, op het onbeleefde af.

Nee, dan Gerlinde Schermer. 'Weg met de giftige compromissen', bulderde ze, 'weg met de verlammende GroKo' - de Große Koalition. Haar bril danste parmantig op het puntje van haar neus. Na Schermer trok ook Kevin Kühnert van de jongerenbeweging van leer tegen de GroKo. De voorstanders kwamen er niet echt aan te pas.

Tot Andrea Nahles het spreekgestoelte betrad, de voormalige minister van Arbeid die in oktober werd gekozen tot voorzitter van de parlementsfractie. Ook zij wilde na de verkiezingen in de oppositie. 'De CDU krijgt op z'n smoel', zei ze zelf. Ook Nahles maakte echter een ommezwaai, maar in tegenstelling tot Schulz behield zij haar geloofwaardigheid, bleek zondag. Haar rede zullen de partijgenoten zich nog lang herinneren.

Nahles benadrukte dat de SPD in de regering nog altijd meer invloed kan uitoefenen dan erbuiten en vroeg zich hardop af hoe ze een 'nee' tegen de coalitie zou verdedigen tegen een alleenstaande moeder. 'Ja, we hebben een paar honderd euro lastenverlichting voor je bereikt, maar voor ons was het nog niet genoeg, dus we doen het niet?'

Ze was hard voor haar partijgenoten. Die moesten Merkel de crisis in de SPD niet in de schoenen schuiven. 'Het is ons probleem!' Ook zij bulderde.

Winnende doelpunt

Nahijgend genoot ze daarna van het applaus. Als de formatie een voetbalwedstrijd was geweest en dit congres de blessuretijd, dan had zij zojuist het winnende doelpunt gemaakt. Een rommelgoal, niet een doelpunt dat het zien van de lange taaie wedstrijd met terugwerkende kracht de moeite waard maakte, maar niettemin een doelpunt.

Een eeuw geleden, in 1918, scheurde de oudste sociaal-democratische beweging in Europa voor het eerst in stukken. De Duitse keizer was naar Nederland gevlucht, de SPD riep de republiek uit. De afsplitsing, de communistische KPD, riep ook een republiek uit. De SPD liet de voormalige partijgenoten met behulp van het leger uit Berlijn verdrijven. De SPD koos voor de macht. Dat doen ze honderd jaar later weer, zij het zonder bloedvergieten.

De SPD kiest voor de macht omdat het water de partij aan de lippen staat. In de peilingen staan ze op 18 procent, nog maar net boven de rechts-populistische AfD. Het congres lijkt Martin Schulz eerder te hebben verzwakt dan versterkt.

En Gerlinde Schermer? Verlaat zij nu de partij? 'Welnee. Als alle mensen zoals ik weg zouden gaan, zou de SPD pas écht een neoliberale vereniging worden. Ik zie nog een toekomst voor een sociaal-democratische beweging, voor internationale solidariteit.'