Mysterie opgelost? "Salmonella doodde 15 miljoen Azteken"
Tussen 1545 en 1550 werd de Aztekenbevolking van Mexico getroffen door een ramp. Een mysterieuze ziekte roeide in amper vijf jaar 15 miljoen mensen uit, tachtig procent van de bevolking. Wat er achter de epidemie zat, werd nooit helemaal duidelijk. Maar bijna 500 jaar later denken wetenschappers het raadsel opgelost te hebben.
De Azteken kwamen op gruwelijke wijze aan hun einde. De indianen kregen plots hoge koorts, hoofdpijn en bloedden uit hun ogen, mond en neus. De dood volgde meestal drie of vier dagen later. De epidemie kreeg de naam 'cocoliztli', wat in de Aztekentaal Nahuatl zoveel betekent als grote ziekte-uitbraak. De oorzaak van de ziekte bleef al die tijd echter een raadsel.
Pokken, mazelen, bof en griep: allerlei opties passeerden in het verleden de revue. Een studie die gisteren gepubliceerd is in Nature Ecology and Evolution gooit ze allemaal overboord, en stelt dat een tyfus-achtige darmziekte de oorzaak was van de extinctie. De onderzoekers vonden DNA-bewijs daarvoor in de tanden van de resten van slachtoffers.
Kolonisten
De cocoliztli was slechts een van de vele epidemieën die Mexico sinds de komst van de Europeanen trof. Toen de kolonisten de nieuwe wereld binnendrongen, verspreidden ze ziekten door bacteriën te introduceren waarmee de lokale bevolking nooit in contact gekomen was en waartegen ze dus niet bestand was.
Maar cocoliztli was veruit de meest dodelijke. Het was zelfs een van de dodelijkste epidemieën die de mensheid ooit trof: ze kwam in de buurt van de Zwarte Dood, de builenpest die in de veertiende eeuw naar schatting 25 miljoen mensen het leven kostte in West-Europa, zowat de helft van de bevolking.
Cocoliztli was een van de dodelijkste epidemieën die de mensheid ooit trof
Twee decennia eerder hadden de pokken al 5 à 8 miljoen doden gemaakt en een tweede uitbraak van cocoliztli roeide tussen 1576 en 1578 nog eens de helft van de resterende bevolking uit.
De oorzaak is al meer dan een eeuw voer voor debat onder historici. "En nu hebben we eindelijk rechtstreeks bewijs om dit historische raadsel op te lossen", zegt onderzoeker Ashild Vagene van de universiteit van Tübingen.
Paratyfus
Zijn team onderzocht het DNA van 29 skeletten en ontdekte er sporen in van de salmonella enterica-bacterie, paratyphi type C. Die kan paratyfus veroorzaken, een darminfectie vergelijkbaar met buiktyfus.
Van salmonella enterica is geweten dat het in de middeleeuwen in Europa voorkwam. Salmonellastammen verspreidden zich via geïnfecteerd voedsel of water en kunnen volgens het onderzoeksteam meegekomen zijn naar Mexico met de dieren die de Spanjaarden bij zich hadden. "We hebben alle bacteriële ziekteverwekkers en DNA-virussen getest waarvan we genetische data hebben en vonden alleen salmonella enterica", aldus co-auteur Alexander Herbig.
Volgens de onderzoekers kunnen salmonellastammen meegekomen zijn naar Mexico met de dieren die de Spanjaarden bij zich hadden
De onderzoekers maken echter ook een kanttekening. Het is mogelijk dat er ziekteverwekkers zijn die niet meer te detecteren waren of die we gewoonweg niet kennen. "We kunnen niet met 100 procent zekerheid zeggen dat salmonella enterica de oorzaak was van de cocoliztli-epidemie", aldus onderzoekster Kirsten Bos. "Maar we denken wel dat het een sterke kanshebber is."