Hang naar zuiverheid – pas op
Vanaf het einde van de negentiende eeuw keerden veel intellectuelen en politici zich af van de rauwe wereld van wetenschap en industrialisatie. Zij vluchtten in een zoektocht naar een zuivere wereld.
Deze ‘hang naar zuiverheid’ was een reactie op de enorme materiële vooruitgang en de triomfen van techniek, wetenschap en industrie. De moderne wereld had namelijk onzuivere elementen in ons leven gebracht, en deze moesten worden uitgebannen. Wanneer nu maar voldoende mensen een ‘zuivere’ levensstijl zouden volgen, dan zou de wereld alsnog van de ondergang kunnen worden gered.
Vanzelfsprekend moesten ze van de moderne massademocratie ook niet veel hebben. Algemeen kiesrecht gaf ruim baan aan platte materialisten en rationalisten. Hun eigen mening telde natuurlijk veel zwaarder. Al was het maar omdat zij de wereld moesten redden, die de anderen hadden bezoedeld.
Op onschuldig niveau uitte dit streven zich in het afzweren van drank, nicotine en vlees. Vaak gingen vegetarisme en het bestrijden van ritueel slachten hand in hand met antisemitisme. Zuiverheid werd door sommigen breed geïnterpreteerd en omvatte ook raszuiverheid. Joden werden als vreemde parasieten gezien, die het gastvolk bedreigden. Daarom moesten ze verdwijnen: Auschwitz was de uiterste consequentie van deze raciale smetvrees.
broeierig en decadent
Deze mystieke en antidemocratische neigingen lijken perfect te passen in de broeierige en decadente wereld van het fin de siècle. Maar merkwaardigerwijs is de hang naar zuiverheid weer helemaal terug. Blijkbaar heeft ook de moderne mens een afkeer gekregen van wetenschap en industrie, uitgerekend de pilaren van onze welvaart en welzijn. Dat is een beangstigend gegeven. De moderne hang naar zuiverheid brengt niet alleen mensenlevens in gevaar, maar ontwricht ook het rationele politieke debat. Ik licht het toe met twee voorbeelden.
Zuiverheid als leidraad kan levensbedreigend zijn. Zo zijn er ouders die hun kinderen niet inenten tegen gevaarlijke ziekten. Ze nemen daarbij willens en wetens – tegen alle wetenschappelijke kennis in – het risico dat hun kind sterft.
Ze doen dat uit naam van de ‘natuur’ en willen zo het lichaam van hun kind zuiver houden.
Wij kijken neer op barbaarse praktijken als eerwraak, maar in de betere buurten van Nederland kunnen hoogopgeleide ouders zich ongehinderd overgeven aan mensenoffers.
Ook het politieke bedrijf en het publieke debat lijken in de greep van deze hang naar zuiverheid. Als irrationele motieven de overhand krijgen, dan is het democratische proces in gevaar. Immers: omdat de ‘zuiveren’ de waarheid in pacht hebben en de wereld van de ondergang moeten redden met hun superieure levensstijl, lappen ze de democratische spelregels aan hun laars.
‘van het gas af’-beweging
Dat proces zien we treffend gedemonstreerd in de recente ‘van het gas af’-beweging. Geen enkele partij voerde campagne voor het slopen van goed werkende cv-ketels en de gedwongen installatie van dure warmtepompen. Maar de verkiezingen waren nog niet voorbij of de politici verklaarden parmantig en zonder enig zakelijk argument dat ze Nederland van het gas zouden halen. De Tweede Kamer biedt geen enkel weerwerk en kan dat ook niet. Er zitten maar vijf leden in met een bèta-achtergrond, de rest heeft geen idee waar het over gaat. In de gemeenteraden is het niet veel beter. Voor een maatschappelijk debat of een democratisch referendum is in deze discussie geen ruimte, want stel je voor dat de meerderheid zijn gezond verstand volgt en de ‘van-het-gas-af’-beweging ordinair terugfluit. Als de redding van de wereld op het spel staat, moet de democratie maar even wijken.
Zonder serieus debat en zonder enige wetenschappelijke onderbouwing worden uit naam van de zuiverheid de burgers overrompeld en krijgen zij ook nog de rekening gepresenteerd. Gas moet worden vervangen door stroom, maar helaas weet niemand waar al die stroom vandaan moet komen. Terug naar de natuur lijkt het motto: wind en zon als energiebronnen. Maar dat het vaak ook niet waait en de zon niet schijnt als het donker is, lijkt niemand te interesseren.
kostbaar
Een mystieke afkeer van wetenschap, vooruitgang en democratie bedreigen de samenleving. Misdadige ouders laten hun kinderen sterven uit naam van hun zuiverheidsideaal. Maar ook de politiek richt grote schade aan uit naam van een mystiek ideaal. Wanneer Nederland werkelijk van het gas af zou gaan, kost dat heel veel geld. De kosten zullen onvermijdelijk – net zoals nu al in Duitsland gebeurt – op gigantische wijze uit de hand lopen.
Maar de politieke schade is nog veel ernstiger. Het resultaat zal niet een schoner milieu zijn, maar een fundamentele vertrouwensbreuk tussen kiezer en politiek. Uitgerekend de populisten zullen garen spinnen bij de overspannen klimaatpolitiek. Zij zullen dit beleid bestrijden en zo nóg populairder worden. Populisten hebben niet zo veel met het klimaat. Eigenlijk ken ik maar één populist die een groot voorstander was van alternatieve energie zoals de wind en het getij. Maar ja, die was dan ook geheelonthouder en vegetariër. <