Alle ogen op Poetin, die nog eens terreinwinst mag melden: president maakt zich op voor Overwinningsdag

“We zijn een verenigd en groot land. Samen zullen we alle obstakels te boven komen. Samen zullen we overwinnen. Ik verzeker u dat ik de belangen en de veiligheid van het Russische volk boven al het andere zal plaatsen.”

De 71-jarige Poetin begint aan zijn vijfde ambtstermijn als president en daar hoorde een korte speech bij. Hij kan deze termijn aanvatten door een grondwetswijziging in 2020. Die laat hem zelfs toe om er nog een zesde termijn bij te doen (dan blijft hij president tot zijn 83ste).

Poetin staat - als president of als premier - al sinds 1999 aan het hoofd van de Russische federatie. Als deze termijn erop zit, zal enkel Catharina de Grote (1729-’96) langer over het land geregeerd hebben dan hij. De ceremonie rond de eedaflegging verwees naar dat luisterrijke verleden.

“De plechtigheid vindt altijd plaats in een van de paleizen die onder het tsarisme gebouwd zijn”, zegt Nicolaas Kraft van Ermel (Rijksuniversiteit Groningen), als historicus gespecialiseerd in Rusland en Oekraïne. “Er zit een heel militaire omlijsting aan de ceremonie. De uniformen van de soldaten zijn geïnspireerd op de negentiende eeuw.”

In de toespraken die Poetin bij zulke ceremonies houdt, zit volgens Kraft van Ermel een patroon. Hij werpt zich al decennia op als de man die instaat voor de veiligheid van Rusland. Sinds de oorlog in Oekraïne voegt hij er een heel duidelijke vijand aan toe: het Westen.

Overwinningsdag

Donderdag zijn alle ogen nog eens op Poetin gericht. Rusland herdenkt dan de overwinning op nazi-Duitsland op 9 mei 1945. Dat Rusland het einde van de oorlog op een andere dag herdenkt dan wij ligt aan het tijdsverschil. Van oudsher gaat de viering gepaard met ontzagwekkende militaire parades op het Rode Plein, die vooral de huidige macht van Rusland moeten tonen. Groene vrachtwagens met nucleaire raketten passeren de revue.

Maar vorig jaar was het een herdenking in mineur. Er was slechts één tank van het type T-34, waarmee de Sovjets tijdens de Tweede Wereldoorlog naar Duitsland oprukten. Verder was er van het grote militaire machtsvertoon niet veel te zien. “Het zei iets over de staat van het Russische leger”, zegt Kraft van Ermel. “Kennelijk waren de reserves zozeer gekrompen dat er niets meer overbleef voor de parade.”

Vorig jaar liepen de gevechten heel slecht voor Rusland. Het leger werd in het defensief gedrongen en was er sprake van een nakend Oekraïens offensief. Nu is de situatie helemaal omgekeerd en boeken de Russische troepen terreinwinst. Sinds het begin van het jaar is het leger 547 kilometer opgerukt, zei defensieminister Sergeij Sjojgoe vorige week. “Wat Poetin exact in zijn speech zal zeggen, is moeilijk te voorspellen”, zegt Rusland-kenner Ria Laenen (KU Leuven). “Maar we mogen verwachten dat de toon helemaal anders zal zijn en dat heeft alles te maken met hoe de kaarten in Oekraïne nu liggen.”

De thema’s blijven allicht wel dezelfde. Een jaar geleden hield Poetin het nog bij een korte speech van 10 minuten. Maar die volstonden voor hem wel om zijn stokpaardjes boven te halen. Rusland is volgens Poetin niet de agressor in Oekraïne. Integendeel, het verdedigt zich tegen een belegering vanuit het Westen. “Er is opnieuw een oorlog ontketend tegen het moederland”, sprak de Russische president.

Poetin koppelt zo impliciet Oekraïne en zijn westerse broodheren aan het nazisme, terwijl de Russen zich net als in de Tweede Wereldoorlog moeten verdedigen tegen een aanval van buitenaf. “Dat is de typische omgekeerde logica die Poetin toepast”, zegt Laenen. “Poetins narratief is dat hij er alles aan zal doen om de Russische soevereiniteit te beschermen.”

In zijn speech vorig jaar sprak Poetin ook nog over de “traditionele familiewaarden” die het Westen wil “vernietigen”. Poetin wierp zich dus niet enkel op als de beschermer van Rusland, maar ook als de hoeder van het klassieke gezin.

Poetin trekt volgens Laenen vaak de kaart van de kernwapens om vijanden op afstand te houden. Deze week nog gaf hij het bevel aan zijn troepen om oefeningen voor te bereiden met tactische nucleaire wapens. Rusland reageert er naar eigen zeggen mee op “provocaties”, zoals de levering van F-16’s aan Oekraïne.

Relaties

Grote ceremonies zeggen ook iets over de relaties met andere landen - of eerder het gebrek eraan. Volgens het Kremlin waren alle ambassadeurs in Moskou uitgenodigd om de eedaflegging bij te wonen. Maar de VS, Canada, het Verenigd Koninkrijk en twintig lidstaten van de EU lieten verstek gaan.

Op 9 mei zullen de zitjes van hun vertegenwoordigers ook leeg blijven. Het Russische leger heeft trouwens een tentoonstelling ingericht met buitgemaakte tanks en pantserwagens uit die landen. Het wil ermee tonen dat het Oekraïne ondanks de NAVO-steun kan verslaan. “Onze overwinning is onvermijdelijk”, staat er op borden.

De agressieve taal van Moskou contrasteert met wat Oekraïne de laatste tijd laat horen. Daar gaan stemmen op om onderhandelingen te starten - daar hintte de baas van de inlichtingendienst op in een interview met The Economist. “Maar de Russen zien er nu geen heil in”, zegt Laenen. “Ze voelen dat ze aan het front eerst nog doorbraken kunnen forceren.”