Direct naar artikelinhoud
InterviewRutger Groot Wassink

Amsterdamse wethouder Groot Wassink krijgt zijn 24-uursopvang voor vreemdelingen: ‘De humane kant staat voorop’

Abdel uit Soedan bidt in een kantoorcomplex in Amstelveen dat hij kraakte met andere vluchtelingen. Eerder woonde hij in een gebouw in Amsterdam-Noord.

Als eerste van vijf grote Nederlandse steden heeft Amsterdam een deal gesloten met het kabinet over de inrichting van 24-uursopvang voor ongedocumenteerde vreemdelingen. Verspreid over ongeveer tien locaties worden vanaf juli dit jaar vijfhonderd ongedocumenteerden door de gemeente opgevangen. Het Rijk betaalt de kosten voor 360 personen, de andere plekken komen voor rekening van Amsterdam zelf.

In deze zogenoemde Landelijke Vreemdelingen Voorzieningen (LVV) krijgen ongedocumenteerden, die nu vaak overdag op straat rondhangen, anderhalf jaar lang 24 uur per dag onderdak. In die tijd kunnen ze onder professionele begeleiding werken aan een volgende stap in hun leven, vertelt de Amsterdamse GroenLinks-wethouder Rutger Groot Wassink in een interview met de Volkskrant. ‘Die mensen zijn mentaal dus haast niet in staat om na te denken over terugkeer. 24-uursopvang, zoals ze die in Groningen al langer hebben, blijkt in dat opzicht gewoon beter.’

Zijn gehoopte uitkomst is dat de ongedocumenteerde vreemdelingen alsnog een verblijfsvergunning krijgen, of dat zij beseffen dat zo’n vergunning er voor hen niet inzit en ervoor kiezen terug te keren naar hun land van herkomst. Voor eind maart zullen Groningen, Utrecht, Rotterdam en Eindhoven vergelijkbare afspraken maken met staatssecretaris Mark Harbers (VVD). Over drie jaar kunnen daar nog drie andere gemeenten bij komen.

Een nieuwe deal over de opvang van deze groep mensen is hard nodig, vindt de Amsterdamse wethouder. Nog geen jaar geleden liepen precies over dit onderwerp de spanningen hoog op tussen Amsterdam en het rechtse smaldeel in de Tweede Kamer. Het nieuwe linkse stadsbestuur kondigde, onder leiding van Groot Wassink, aan op eigen kosten 24-uursopvang voor vijfhonderd ongedocumenteerden te starten. Daarmee zou ‘de republiek Amsterdam’ tegen de landelijke wetgeving ingaan. Die regelgeving stond gemeenten slechts toe vreemdelingen bed, bad en brood te bieden. Maar inmiddels ondersteunt het kabinet dus zelfs het omstreden plan van de Amsterdamse coalitie. Tot groot genoegen van de wethouder.

Waren het moeizame gesprekken tussen Harbers en de gemeenten?

‘Nee. Het protest kwam ook vooral vanuit de Tweede Kamer en niet uit het kabinet. De PVV eiste zelfs dat het Amsterdamse coalitieakkoord ongeldig zou worden verklaard! Maar Harbers was nooit zo fel. Hij zag ook wel dat het met die bed-bad-en-broodregeling niet werkte. Afgelopen zomer kwam er bovendien een onderzoek uit van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC). Daaruit blijkt dat ongedocumenteerden die elke dag op straat doorbrengen amper verder kunnen kijken dan morgen. Als je wilt dat mensen nadenken over hun toekomst, dan moet je ze eerst rust en ruimte bieden. Doe je dat niet, dan blijven ze in erbarmelijke en uitzichtloze situatie. Het heeft geen zin om in ideologische loopgraven te blijven zitten.’

Harbers heeft u daarbij blijkbaar ook iets laten inzien. Want u wilde eigenlijk dat mensen in de opvang betaald werk zouden kunnen doen. Dat is uit het experiment geschrapt.

Met een glimlach: ‘Daar had ik natuurlijk al wel een beetje rekening mee gehouden. De wet verbiedt dat nou eenmaal. Soms moet je in een onderhandeling hoog inzetten.’

Amsterdamse GroenLinks-wethouder Sociale Zaken Rutger Groot WassinkBeeld Guus Dubbelman

De uitkomst van die onderhandelingen is dat Den Haag 360 plaatsen betaalt en Amsterdam nog eens maximaal 140 bij.

‘Ja. In ons coalitieakkoord hadden wij ook vijfhonderd plekken beloofd. De 140 plekken die wij betalen, proberen we in het bijzonder in te zetten voor zogenoemde Dublin-claimanten, vreemdelingen die eerst in een andere Europees land zijn geregistreerd, meestal is dat Italië. Ook bij de Dublinners zijn er mensen die mogelijk wel redenen hebben om toch hier een status aan te vragen. Omdat ze ziek zijn of hier familie hebben, bijvoorbeeld. Daar gaan we samen met de Dienst Terugkeer en Vertrek nog eens goed naar kijken. Als die omstandigheden er niet zijn, dan proberen we ze ervan te overtuigen terug te keren naar het EU-land van aankomst.’

Deze proef kost 24 duizend euro per plaats per jaar. Wat vindt u van dat bedrag?

‘Dat is wat het kost om dit goed te organiseren. En besef wel dat deze groep mensen ons nu ook al geld kost. Bijvoorbeeld via nachtopvang of veiligheidskosten. We hopen ook dat het uiteindelijk kosten bespaart. Als het lukt om iemand te laten terugkeren, dan kost die daarna natuurlijk niets meer.’

U wilt eind juli al beginnen met de Landelijke Vreemdelingen Voorziening (LVV). Hoe wilt u in die tijd in hemelsnaam tien locaties in deze superdrukke stad vinden?

‘We hebben een lijst met ongeveer twintig mogelijke panden. Verspreid over de stad. In maart gaan we op geschikte locaties in gesprek met buurtbewoners. In juli is dat natuurlijk nog niet allemaal rond. Maar ik verwacht dat we suboptimaal kunnen beginnen.’

Suboptimaal?

‘Dat wil zeggen dat sommige locaties grootschaliger zullen zijn dan wij eigenlijk willen. Of dat bewoners er bijvoorbeeld nog niet zelf kunnen koken, wat we eigenlijk willen. Dat komt dan iets later.’

Wanneer is de proef geslaagd? Hebben jullie een percentage afgesproken hoeveel mensen na anderhalf jaar door terugkeer of verblijfstatus uit de illegaliteit moet zijn geholpen?

‘Ja, dat percentage is er.  We willen voor 20 procent van de mensen een bestendige oplossing vinden.’

Maar als 80 procent van de bewoners van de LVV na anderhalf jaar weer op straat staat, is de proef toch een mislukking?

‘Dat vind ik niet. Voor mij staat de humane kant voorop. We nemen iemands hele verhaal nog eens goed door en uit ervaringen in Groningen, maar ook uit de groep Amsterdamse ongedocumenteerden, weten we dat daar soms toch omstandigheden uit naar voren komen die toch leiden tot een verblijfsvergunning. Degenen bij wie dat niet het geval blijkt, bieden we een kans om dat gemarginaliseerde leven in de Nederland achter zich te laten en zich voor te bereiden op terugkeer. Ik vind ook echt: als mensen daar geen gebruik van maken, dan houdt het voor hen op in de LVV. Dan is hun plek voor iemand die wel een volgende stap wil zetten.’

Het aantal ongedocumenteerden in Nederland wordt geschat op ‘enkele tienduizenden’. In Amsterdam zou het aantal volgens een studie van de Universiteit Utrecht in 2013 ‘rond de vierduizend’ liggen. Het merendeel deel daarvan is buiten het zicht van de instanties. De groep ongedocumenteerden die wel een beroep doet op opvang van de gemeente ligt momenteel rond de vijfhonderd.