Het succes van Oekraïne op de Zwarte Zee: ‘Eentje voor de geschiedenisboeken’

Even terug naar april 2022. Twee maanden na de invasie brachten de Oekraïners het slagschip Moskva tot zinken. Het gevaarte, met indrukwekkende lanceerinstallaties aan beide flanken, was de trots van de Russische marine. Maar in enkele uren tijd zonk het naar de zeebodem.

Oekraïne gebruikte Neptune-raketten, die het trouwens zelf produceert, om de Moskva uit te schakelen. Vorige week raakte Oekraïne met hetzelfde type het reddingsschip Kommuna in de haven van Sebastopol op de Krim. Het oudste schip van de Russische marine, te water gelaten in 1913, liep daarbij aanzienlijke schade op.

De aanvallen zijn veel meer dan symbolisch, ze dienen een strategisch belang. Rusland heeft het grootste deel van de schepen uit de haven van Sebastopol naar havens zoals Novorossiysk verplaatst. Het probeert zijn vloot ver weg van de Oekraïense drones en raketten te houden. Maar op die manier kan het zijn maritieme macht niet laat gelden.

Odessa

Door de Russische vloot terug te dringen is Oekraïne erin geslaagd om de weg naar de haven van Odessa vrij te maken. In september waren er nog maar een handvol schepen die Odessa aandeden. Maar sinds december en januari zijn er maandelijks zo’n 200 die de haven in- en uitvaren.

Odessa is een belangrijke economische levensader voor het land. Oekraïne is een graanschuur voor de hele wereld en via de haven kan het zijn landbouwproducten uitvoeren. Omdat de Russische marine zich ver van Odessa houdt, ligt de Oekraïense graanexport weer op hetzelfde niveau als voor de invasie.

Het merkwaardige aan heel het verhaal is dat Oekraïne zelf niet over een marine beschikt. “Dat is de reden waarom de Zwarte Zee-campagne in de geschiedenisboeken komt”, zegt krijgshistoricus Tom Simoens (Koninklijke Militaire School). “Dit is het belangrijkste succes van Oekraïne in heel de oorlog.”

Oekraïne deed een beroep op raketten - naast de Neptune ook de Frans-Britse Storm Shadows en Scalps - en op zeedrones. Dat zijn onbemande vaartuigen die met hun springladingen schepen tot zinken kunnen brengen. De drones zijn gebouwd door de Oekraïense inlichtingendiensten.

De Magura V5 is één zo’n type. Het vaartuig, vernoemd naar de Slavische oorlogsgodin, ziet eruit als een speedboot met een camera op. Het kan tegen 80 kilometer per uur over het wateroppervlak scheren en 320 kilo explosieven vervoeren. Omdat de Magura weinig warmte produceert, is de drone moeilijk te vinden met hittecamera’s.

Een andere zeedrone heeft de naam Sea Baby gekregen. Die kan een ton aan explosieven dragen en heeft een bereik van 1.000 kilometer. Het grote voordeel van de drones is dat ze Oekraïne toelaten om met een beperkt budget oorlogsschepen tot zinken te brengen, die tientallen miljoenen euro’s kosten.

Om de vloot terug te drijven, heeft het Oekraïense leger volgens Simoens ook heel methodisch de ondersteunende infrastructuur aangepakt. “Special Forces hebben raids uitgevoerd op de Krim en tegen een boorplatform waar een radarsysteem op stond”, zegt Simoens. “Oekraïne heeft ook het hoofdkwartier van de Russische vloot in Sebastopol geraakt met Storm Shadows.”

Blokkade

De situatie vandaag staat in schril contrast met die van de maanden na de invasie twee jaar geleden. Rusland legde toen meteen een blokkade op langs heel de Oekraïense kust, zodat schepen niet konden vertrekken. Het Oekraïense graan lag maandenlang te rotten in de silo’s.

Door de blokkade gingen de voedselprijzen meteen omhoog; vooral landen in de derde wereld werden getroffen. Rusland, Oekraïne, Turkije en de VN spraken in de zomer van 2022 een graandeal af, die tot vorig jaar standhield. “Daarna verwachtte iedereen dat we opnieuw een blokkade zoals die van 2022 zouden krijgen”, zegt Simoens. “Maar in plaats daarvan zijn we nu bijna naar een vrije scheepvaart gegaan.”

Er is nu een corridor waarlangs schepen relatief veilig kunnen varen. Ze blijven dicht bij de Oekraïense kust en zetten hun transponders pas aan wanneer ze in de territoriale wateren van Roemenië aankomen. In de zes maanden waarin deze corridor open is, heeft Oekraïne al meer goederen kunnen exporteren dan tijdens het volledige jaar waarin de graandeal van kracht was.

Ook een deal die Oekraïne met verzekeraars heeft gemaakt, speelt een rol. In november vorig jaar sloot het land een akkoord voor alle non-militaire vracht, waarbij de overheid het risico met hen zou delen. Als er schade is, betaalt Oekraïne de kosten voor een stuk uit, zodat niet alles op de schouders van de verzekeraars belandt. De prijs om schepen te verzekeren is zo aanzienlijk gedaald.

Natuurlijk is het risico niet nul. Er zijn in de voorbije maanden nog Russische aanvallen op de haveninfrastructuur van Odessa en op schepen geweest. Maar Oekraïne neemt zijn plaats tussen de grote voedselexporteurs weer in. “Afrikaanse landen waren in Zuid-Amerika gaan aankloppen voor graan”, zegt scheepvaarteconoom Christa Sys (UAntwerpen). “Maar de route naar Oekraïne is natuurlijk veel korter. Daarom is de export zo snel weer opgeveerd nadat de corridor was open gegaan. In het seizoen 2023-’24 heeft Oekraïne al 40 miljoen ton graan uitgevoerd en de verwachting is dat het volgend seizoen nog meer zal zijn.”