Direct naar artikelinhoud
Migratiebeleid

Professor Steven Van Hecke: "Het Westen overschrijdt ethische grenzen"

Syrische bootvluchtelingen onderweg van Turkije naar Griekenland, waar volgens Amnesty International zo'n 130.000 mensen vastzitten in 'miserabele omstandigheden'.Beeld ANP XTRA

Kinderen in kooien in de VS, Italië dat geen bootvluchten meer toelaat, Hongarije dat hulp aan sans-papiers criminaliseert,  een Duits politiek zwaargewicht dat de grenzen dicht wil en de EU die vluchtelingen zou sorteren in Noord-Afrika en de Balkan. 'Het Westen overtreedt ethische grenzen en de EU gedraagt zich als een kolonisator', zegt professor Europese politiek Steven Van Hecke (KU Leuven).

"Ze zullen ons land binnenstromen en besmetten",  zei Donald Trump eerder deze maand over immigranten. Nog wel meer mensen zien hen niet meer als mensen, maar als objecten. N-VA-jongerenvoorzitter Tomas Roggeman tweette vorige week bijvoorbeeld 'Return to sender' bij een foto van bootvluchtelingen in nood.

Gisteren verklaarde Trump dat hij een einde zou maken aan het scheiden van Latijns-Amerikaanse kinderen en hun ouders wanneer ze via Mexico Texas binnenkomen, een maatregel die er kwam nadat 2.342 kinderen van hun ouders waren gescheiden. De Duitse minister van Binnenlandse Zaken Horst Seehofer wil dan weer de grenzen dicht, en een Europees voorstel lekte uit waarin wordt voorgesteld triagekampen op te zetten waar mensen die hierheen proberen te komen worden 'gesorteerd': 'echte vluchteling' of 'economische vluchteling'.

'Het Westen is zeker ethische grenzen aan het overschrijden'

Sommigen zeggen dat we met die kooien en die kampen, die verwijzingen naar insecten en grenzen die dichtgaan ‘opnieuw in de jaren 30 zijn beland'. Hoe ziet u dat?

"Het Westen is zeker ethische grenzen aan het overschrijden. Over de vergelijking met de jaren 30 aarzel ik wel een beetje, omdat de democratie toch nog altijd in betere vorm is dan toen, zowel in de VS als in Europa. In de VS is er uit iedere politieke hoek kritiek en die zal zijn werk doen. Ook toen Trump in 2017 een moslimban invoerde, is het zo uitgedraaid. Hij probeert iets extreems, maar botst tegen democratische en juridische principes. Al vind ik dat het nu nogal lang duurt. Ik zit echt te wachten op een tussenkomst uit rechterlijke hoek.

Steven Van Hecke.Beeld rv

"Ook in Europa hebben we 'checks and balances', zoals de Conventie van Genève en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, die we voor de Tweede Wereldoorlog niet hadden. Zowel die scheidingen in de VS als de Europese triagecentra zullen niet overeind blijven als ze juridisch worden aangevochten, vermoed ik. Er is veel minder een democratisch vacuüm dan in de jaren 30."

'Bepaalde manieren van spreken over migranten en maatregelen die niet lang geleden onaanvaardbaar waren, zijn nu mainstream'

Terwijl hoe leiders en ook burgers over vluchtelingen spreken soms toch aan die periode doet denken.

"Zeker. Er heerst een opbod en een sfeer van ontmenselijking. Bepaalde manieren van spreken over migranten en maatregelen die niet lang geleden onaanvaardbaar zouden zijn geweest, zoals kampen aan de buitengrenzen, zijn nu mainstream."

Hoe komt dat?

"Ontmenselijking ontstaat wanneer het over grote massa's gaat. Concrete vluchtelingen die we persoonlijk kennen, zien we niet als object. En extreem rechtse politici wakkeren de indruk aan dat we worden overspoeld, ook al klopt dat niet. Het heeft ook te maken met onrealistische verwachtingen die sommige beleidsmakers hebben gecreëerd. De hotspots in Griekenland en Italië werken bijvoorbeeld niet goed, omdat ze zelf hun zaken niet op orde hebben en door gebrek aan Europese solidariteit. Mensen blijven daar hangen, zitten vast in abominabele omstandigheden en verdwijnen dan vaak in de illegaliteit. Daarnaast is de impact van beleid maar traag zichtbaar. Er komen minder vluchtelingen hierheen, maar beelden van mensen in bootjes zijn veel krachtiger dan de nieuwste statistieken."

'Het voorstel over die sorteercentra net buiten de grenzen is totaal respectloos tegenover die landen in Noord-Afrika en de Balkan'

Welke ethische grens overschrijdt Europa specifiek?

"Het voorstel over die sorteercentra net buiten de grenzen is puur neokolonialisme. Het is totaal respectloos tegenover die landen in Noord-Afrika en de Balkan want zij worden niet vooraf geconsulteerd, zoals in de koloniale tijd. Alsof Groot-Brittannië hier een vluchtelingenkamp zou plannen zonder met ons te spreken. Bovendien weten we uit Italië en Griekenland al dat het systeem niet goed werkt. De hotspots haperen. Waarom zou het dan wel lukken in landen buiten de EU, waar het nog veel complexer is?"

Stel dat er toch akkoorden met die landen worden gesloten...

"Ik betwijfel of dat lukt, want wat hebben ze ermee te winnen? Met dat soort centra maak je een jungle van Calais, maar dan in Tunesië of Marokko, comfortabel ver weg. Wie zal dat beheren? Ontstaat daar dan geen aanzuigeffect? Wat gebeurt er met mensen die niet worden aanvaard? Die zullen niet zomaar willen terugkeren. De kans is ook groot dat de mensenrechten niet zullen worden gerespecteerd in die Noord-Afrikaanse landen. Dat zie je nu al in Libië. Terwijl veel vluchtelingen hierheen proberen te komen, net omdat ze zoeken naar een nieuwe thuis waar mensenrechten wel worden gerespecteerd. Door die kampen net buiten de grenzen maak je het mensen nog moeilijker. Dat is cynisch. En wat gebeurt er met wie wel wordt aanvaard? Europa vindt nu al geen eensgezindheid voor een spreidingsplan voor de vluchtelingen die er nu al zijn."

'Het zou in Europa ook moeten gaan over legale arbeidsmigratie voor economische vluchtelingen'

Wat nu?

"Over de VS ben ik redelijk optimistisch. De democratie zal daar haar werk doen. De EU heeft het recht om grenzen te bewaken, maar dat is ethisch pas aanvaardbaar als je wel nog de Conventie van Genève respecteert en vluchtelingen toelaat, en je ook iets doet aan de redenen waarom mensen hierheen willen komen. Dat gebeurt wel al in Afrika, maar de effecten zijn onvoldoende zichtbaar. 

"Daarnaast zou het moeten gaan over legale arbeidsmigratie voor economische vluchtelingen, waarbij ze bijvoorbeeld mogen werken maar niet meteen toegang krijgen tot het sociale verzekeringsstelsel, waarbij de grens dus niet meer om een territorium ligt, maar om de sociale zekerheid. De Commissie deed al een voorstel, maar als de Visegrádlanden nog niet eens hun aandeel aan vluchtelingen willen opvangen, maakt dat weinig kans. Een ethischer aanpak lijkt niet meteen voor morgen."