Hoe extreem zijn rollen ook waren, Bruno Ganz wist ze kwetsbaarheid mee te geven

Wanneer hij weer eens om zijn ‘menselijke’ acteerstijl werd geprezen, kon Ganz daar zelf niet zoveel mee. “Het klinkt een beetje alsof ik als acteur niet helemaal serieus word genomen,” zei hij in september 2017 tegen De Volkskrant, toen hij op het Vlissingse filmfestival Film by the Sea aanwezig was om een Grand Acting Award in ontvangst te nemen. “Alsof ik alleen maar aardig hoef te doen, en verder niets.”

Alleen maar aardig doen: dat gold zeker niet voor het veelbekroonde film-optreden waarmee Ganz het meest werd geïdentificeerd, Adolf Hitler in Oliver Hirschbiegels Der Untergang (2004). Wél durfde hij de Führer te tonen als een deerniswekkend, eenzaam en soms griezelig charismatisch man. Ganz stortte zich met huid en haar op Hitler, van de mimiek tot het Oostenrijks-Duits-militaristische accent, en het resultaat was verbluffend - zowel op de ingetogen momenten als in de scènes waar Hitler in furieuze tirades losbarst. Die woede-uitvallen kregen, als een van de allereerste internet-memes, een geheel eigen leven op YouTube, waar ze alsmaar opnieuw werden nagesynchroniseerd of ondertiteld. In de ene versie krijst Hitler tegen zijn gevolg dat hij per se wil bowlen, in de andere probeert hij iedereen ervan te overtuigen dat hij eigenlijk Bruno Ganz is. Het zou Ganz jaren kosten om de Hitler-rol definitief van zich af te schudden.

Ganz, die in zo’n 80 films speelde en net zo graag Freud vertolkte (Der Trafikant, 2018) als de opa van alpenmeisje Heidi (Heidi, 2015), werd op 22 maart 1941 geboren in Zürich, als zoon van een Zwitserse monteur en diens Noord-Italiaanse vrouw. Rond zijn twintigste besloot Ganz acteur te worden en trok hij naar Duitsland om zijn geluk te beproeven. In 1970 richtte hij samen met Peter Stein de Berliner Schaubühne op, waar hij onder Steins regie onder meer in Berthold Brechts De moeder (1971) en Maxim Gorki’s Zomergasten (1976) speelde. De televisiebewerkingen die Stein van hun opvoeringen maakte, zouden essentieel blijken voor Ganz’ loopbaan. Terwijl hij al in 1960 zijn speelfilmdebuut maakte in de Zwitserse misdaadkomedie Der Herr mit der schwarzen Melone, kwam zijn filmcarrière pas echt van de grond toen hij halverwege de jaren zeventig ging samenwerken met belangwekkende cineasten als Eric Rohmer (La Marquise d’O..., 1976), Werner Herzog (Nosferatu: Phantom der Nacht, 1979) en Wim Wenders.

Die laatste castte de immer ietwat druilerig uit zijn ogen kijkende Ganz als huurmoordende lijstenmaker (Der amerikanische Freund, 1977) en tien jaar later als de naar sterfelijkheid snakkende engel Damiel in het poëtische sprookje Der Himmel über Berlin. Ook met die rol werd Ganz lange tijd vereenzelvigd. “Dan zei een moeder tegen haar kind: ‘Kijk, daar is je beschermengel,’” aldus Ganz in 1994, tegen het Deense filmtijdschrift P.O.V. “Dat betekende méér voor mij dan wanneer mensen zeggen dat ik een erg goed acteur ben.”

Ganz zette de engel-rol voort in het eveneens door Wenders geregisseerde In weiter Ferne so nah! (1993), maar uiteindelijk had hij weinig op met die veel te pretentieuze vervolgfilm. Ganz was sowieso nooit te beroerd om te bekennen als films hem tegenvielen. Zijn optreden als juwelier in Ridley Scotts The Counselor (2013) - een van de talrijke bijrollen die Hollywood hem toebedeelde - zegde hij toe omdat hij zo van de oorspronkelijke roman van Cormac McCarthy hield. Zijn favoriete monoloog werd echter door de producenten uit het script gesneden. “Had ik het net zo goed kunnen laten,” zei Ganz tegen het Zwitserse dagblad Blick.  The Party (2017), waarin hij zich als new age-goeroe van een verrassend luchtige kant toonde, had wat Ganz betreft een stuk komischer gekund. Ganz: “Ik legde mijn bezwaren voor aan regisseur Sally Potter, maar die zei dat pure komedie haar te simpel was. Het moest ergens over gaan.”

The Party zou een van Ganz’ laatste films worden. De zowel voor zijn theater- als filmwerk veelvuldig onderscheiden Ganz verdeelde zijn aandacht zoveel mogelijk tussen filmset en bühne - legendarisch is zijn optreden in Peter Steins meer dan 21 uur durende theatermarathon Faust (2001) - tot hij in de zomer van 2018 vanwege gezondheidsproblemen zijn sprekersrol in Mozarts Der Zauberflöte moest staken. Enkele dagen later werd bij hem darmkanker geconstateerd. Ganz’ filmische zwanenzang wordt Terrence Malicks (hopelijk) dit jaar te verschijnen  WOII-drama Radegund.

In 2010 besprak de toen 69-jarige Ganz met de Duitse krant Die Zeit zijn ideeën over de dood. De vele rollen waarin hij sterft konden hem helaas niet voorbereiden op zijn eigen overlijden, aldus Ganz. “Soms, terwijl je daar ligt te sterven en iedereen om je heen verder gaat, ben je dankbaar dat je zelf in werkelijkheid nog altijd leeft.”