Het Idlib-bestand moet een bloedbad in Syrië voorkomen. Zo kwam het tot stand
In de Syrische provincie Idlib werd maandag een bestand van kracht waarmee volgens de VN een ‘bloedbad’ is voorkomen. Maar zullen extremistische strijders zich inderdaad terugtrekken? Onder de vier hoofdrolspelers loopt de spanning op.
Recep Tayyip Erdogan
President van Turkije
Op 17 september sloot Erdogan met zijn Russische bondgenoot Poetin in Sotsji een akkoord om een aanval van het Syrische regeringsleger op Idlib af te wenden. Erdogan heeft belangen in de Syrische provincie die verder gaan dan het welzijn van de bijna 3 miljoen inwoners: een grondoffensief kan uitdraaien op een militaire confrontatie tussen het Turkse leger en Syrische regeringstroepen. Turkije heeft sinds 2017 militaire buitenposten in Idlib. Bovendien kan een Idlib-offensief een nieuwe vluchtelingenstroom op gang brengen.
Volgens het voorstel dat in Sotsji werd getekend, zal Turkije samen met Rusland toezien op het instellen van gedemilitariseerde zones in Idlib. Kort gezegd moeten radicale strijders hun zware wapens inleveren en vertrekken. Daarnaast moeten ook twee snelwegen naar Aleppo, nu nog in handen van rebellen, worden teruggegeven aan de Syrische regering.
Als het lukt, spint Erdogan garen bij het Idlib-akkoord. Het plan is een nieuwe stap in de ‘turkificatie’ van Syrië. Erdogan controleert ook al andere delen van Noord-Syrië: Afrin en de regio rond de stad Jarabulus langs de oevers van de Eufraat. Zijn optreden als vredesmakelaar in Idlib geeft Erdogan bovendien krediet bij de internationale gemeenschap.
Maar zal het Erdogan lukken om terreurbeweging Hayat Tahrir al-Sham (HTS), de machtigste strijdersgroep in Idlib en beter bekend als Al Qaeda in Syrië, aan zijn kant te krijgen? Inlichtingendiensten van Erdogan proberen net iets minder radicale strijdersgroepen in Idlib te versterken, zodat zij HTS onder druk kunnen zetten. Maar maandag, de dag van de deadline, was er nog niets te merken van het vertrek van HTS uit de gedemilitariseerde zones.
Abu Mohammed al-Jolani
Emir van Hayat Tahrir al-Sham
Gaat HTS, internationaal aangemerkt als terroristische organisatie, zich terugtrekken uit de gedemilitariseerde zones in Idlib? HTS-voorman Abu Mohammed al-Jolani, op wiens hoofd door de VS een premie van 10 miljoen dollar is gezet, beweegt zich tussen twee vuren.
Als Jolani het Idlib-akkoord categorisch afwijst, wacht hem een grondoffensief door het leger van de Syrische president Assad. Idlib is de laatste rebellenenclave in Syrië, dus dit betekent een zekere dood voor zijn duizenden manschappen, die niet kunnen vluchten. Maar het akkoord respecteren betekent dat hij zijn strijders, waaronder veel buitenlandse jihadisten, moet weghalen van het front en effectief de macht overdraagt aan gematigder groepen.
Maandag, op de dag dat het akkoord inging, hadden de HTS-strijders hun posten in Idlib niet verlaten. Wel kwam HTS met een verklaring die uitblonk in dubbelzinnigheid. Zo stelt HTS de ‘inspanningen te waarderen van hen in het binnen- en buitenland’ die een bloedblad in Idlib proberen af te wenden. Maar tegelijkertijd waarschuwt HTS voor de ‘sluwheid van Rusland’. De politieke deal over Idlib is een ‘samenzwering’.
Vladimir Poetin
President van Rusland
Poetin speelt in het Idlib-akkoord een opvallende rol: de afgelopen jaren gaf hij openlijk militaire steun aan de Syrische president Assad. Maar in Sotsji sloot hij op 17 september een akkoord over Idlib dat lijnrecht inging tegen de wensen van Assad. De Syrische president zelf volhardde namelijk in zijn standpunt dat hij Idlib wilde terugveroveren.
Maar de diplomatieke belangen van Rusland wegen zwaarder dan de binnenlandse belangen van Assad. Poetin wil niet worden betrokken bij het ‘bloedbad’ dat de VN voorziet als het Syrische leger Idlib binnentrekt. Mocht die militaire aanval er uiteindelijk toch komen, dan kan Poetin met het Idlib-akkoord laten zien dat hij er toch alles aan gedaan heeft om een grondoorlog te voorkomen. Daarnaast hoopt Rusland mogelijk dat een vreedzame oplossing Assad in een gunstig daglicht zal stellen bij westerse regeringen.
Poetin moet beide kampen tevreden houden. Erdogan zal bij hem om meer tijd vragen, want het kan onmogelijk lukken om HTS op tijd uit de gedemilitariseerde zones te krijgen. Anderzijds zal Assad juist proberen om alsnog groen licht te krijgen voor een grondoorlog.
Bashar al-Assad
President van Syrië
Als er een verliezer is in het Idlib-akkoord, dan is het Assad. Zijn regering was er maandenlang klip en klaar over: de enige oplossing voor Idlib was een militaire aanval. De deal tussen Rusland en Turkije om die aanval af te wenden, kwam zonder hem tot stand: in Sotsji waren geen Syrische regeringsvertegenwoordigers aanwezig.
Toen maandag duidelijk werd dat Jolani zijn strijders nog niet had teruggeroepen, benadrukte Assads minister van Buitenlandse Zaken Walid Moallem dat Hayat Tahrir al-Sham ‘uitgeroeid moet worden van hun laatste bolwerk in Idlib’. En dat de regering in Damascus maar één doel voor ogen staat: het hele land weer onder controle krijgen.
Maar zonder Russische luchtsteun is een geslaagd Idlib-offensief militair geen haalbare kaart. Ook een openlijke oorlog met Turkije is voor Damascus onwenselijk. De opmars van het Turkse leger in Noord-Syrië is tot nu toe alleen verbaal afgestraft. Militair is Assad zo verzwakt dat hij zich in Idlib zal moeten schikken naar de akkoorden van andere regeringsleiders.