Het onbehagen van veel tijdgenoten komt óók door het wegvallen van een gelovig houvast

Het afgelopen jaar is er veel aandacht geweest voor de betekenis van de Reformatie. Ook katholieken zijn blij om Luthers herontdekking, dat God is als de vader uit de parabel van de verloren zoon.

Wij kunnen ontzettend ver van God weglopen. Maar wij kunnen altijd weer terugkeren. God wacht op ons en sluit ons onvoorwaardelijk in zijn armen. Wij leven vanuit deze goddelijke goedheid en gulheid. In Christus toont God dat Hij zonder condities van ons houdt en ons heeft aanvaard, niet om onze goede werken, maar omdat Hij pure liefde is.

Luther geldt als ‘uitvinder’ van de individuele vrijheid. Hij stelt de mens persoonlijk tegenover God. Voor Luther mag ieder mens zijn eigen geweten volgen. Het geweten is immers de stem van God.

Maar vrijheid is bij hem niet grenzeloos. Vrijheid vraagt juist om begrenzing. Mijn vrijheid wordt niet alleen begrensd door het gegeven dat een ander geen schade mag ­lijden. Dit belangrijke principe in de huidige seculiere ethiek zal een christen zeker onderschrijven, maar het klinkt hem ook wat minimalistisch in de oren.

Christelijke vrijheid heeft alles te maken met verbondenheid, met dienstbaarheid en het nemen van verantwoordelijkheid. Dat heeft weer te maken met de overtuiging dat de bron van de christelijke vrijheid Christus zelf is.

revolte

2018 wordt het jaar van de herdenking van het symbooljaar 1968.

In mei 1968 gingen in Parijs en in heel Europa studenten massaal de straat op om veranderingen te eisen. Politiek, economie en ook het kerkelijk leven moesten radicaal anders.

Luther relativeerde de kerk als instantie die heil bemiddelt. 1968 betekende een relativering van de kerk in het algemeen en plaatste grote vragen bij het bestaan van God. Zo is 1968 het symbool geworden van een versnelling van de ontkerkelijking en ontkerstening van onze cultuur.

Een en ander impliceerde een grote religieuze onzekerheid, zowel buiten als binnen de kerken. Door de revolte van 1968 viel voor velen in korte tijd veel weg wat voorheen mensen een kompas had geboden: de kerk, traditie, vaak ook gezin en familie.

De breuk met het verleden is zo radicaal dat niet weinigen aan cultureel geheugenverlies zijn gaan lijden. In snel tempo is veel stabiliteit uit de samenleving verdwenen.

Als God de wacht wordt aangezegd, impliceert dat in brede lagen van de bevolking een existentiële en culturele leegte. Recent nog sprak Geert Mak in een op een emotionele wijze over zijn verlangen, zijn heimwee naar het godsvertrouwen van zijn jeugd.

onbehagen

Het onbehagen en de angst van veel tijdgenoten hebben niet alleen met globalisering, angst voor de islam of klimaatzorgen te maken, maar zeker ook met het verlies van een gelovig fundament.

De generatie van 1968 accepteerde niet meer de bevoogding door allerlei instanties, niet in de laatste plaats de kerk. De ideale mens werd het autonome individu, levend vanuit vrijheid en zelfbeschikking.

Het is nog te vroeg om de oogst van 1968 volledig te overzien. Bijna niemand verlangt terug naar vóór die tijd. Vooral voor vrouwen en homoseksuelen kwam er een bevrijding uit situaties die als knellend werden ervaren.

Maar vanuit christelijk perspectief kunnen ook serieuze vragen worden gesteld bij de invulling van mondigheid en autonomie. Een individualistische invulling van autonomie doet geen recht aan het concrete leven. Mensen zijn altijd verbonden met elkaar om te kunnen leven en overleven. Dat toont iedere baby, maar ook iedere volwassen mens.

Vaak dragen wij het masker van onaantastbaarheid. Maar zonder masker zijn wij allen kwetsbare en broze mensen. Niemand van ons is een baron van Münchhausen, die zich aan zijn eigen haren uit het moeras omhoog trekt.

Misschien is vijftig jaar na 1968 de tijd rijp om de mens opnieuw te zien als een relationeel wezen. Wij hebben de regie over ons bestaan minder in handen dan het individualistische denken lijkt te suggereren. Een mens komt alleen in de omgang met anderen – en, zal een christen zeggen, in de omgang met God – tot ware ontplooiing.

verbonden

Nederland is geen land van zeventien miljoen autonome mensen. Nederland is een samenleving, waar mensen alleen geluk ontvangen als ze in verbondenheid met elkaar willen leven.

Het katholieke denken is principieel een denken in termen van communio, gemeenschap. Ik ben katholiek met andere katholieken. Ik ben mens met andere mensen. Mijn vrijheid realiseert zich in verbondenheid met anderen. En ik ben schepsel in verbondenheid met de Schepper.

Met het komende kerstfeest ga ik vieren dat God ons heeft opgezocht in Jezus Christus. Hij heet Emmanuel: God met ons.

Gelukkig de mens die zich aan Hem durft toevertrouwen.