Wie nog nooit een Aziatische hoornaar gezien heeft, krijgt daar deze zomer uitgebreid de gelegenheid toe. Voor deze zomer kondigt zich immers een ongeziene toename van de invasieve exoot aan. De wesp, die 2 tot 3 centimeter groot is, boezemt niet alleen door zijn omvang angst in, maar ook omdat een heel nest al gauw tienduizend honingbijen verorbert.

Tot 2004 werd het beest in Europa niet waargenomen, maar één ongelukkige introductie in Frankrijk luidde het begin in van een Europese veroveringstocht. “Het eerste nest in Vlaanderen werd ontdekt in 2017”, zegt Tim Adriaens, onderzoeker bij het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (Inbo). “We zaten er toen echt bovenop. Tot 2022 konden we goed volgen met de bestrijding. Maar vorig jaar is het echt geëxplodeerd.”

Van minder dan 1.500 zomernesten in 2022 ging het naar 6.500 vorig jaar. En die exponentiële toename zal zich dit jaar voortzetten, blijkt uit de eerste cijfers. In 2024 werden al 305 embryonesten gevonden, ruim drie keer meer dan in dezelfde periode vorig jaar. Die beginnende nesten, even groot als een pingpongbal, worden door de koningin alleen gemaakt. Werksters maken er vanaf juni een primair nest van. In augustus verhuist de kolonie doorgaans naar een zomernest in de top van een boom.

“Als het een normaal nestjaar wordt, gaan we dit jaar vlot over de 30.000 zomernesten”, zegt Adriaens. “Mijn schattingen lopen uiteen van 16.000 tot 40.000 nesten.” Dat wil zeggen dat de bestrijders helemaal niet meer zullen kunnen volgen. “Zelfs als het geld er zou zijn, krijg je dat operationeel niet meer gebolwerkt. We zullen ermee moeten leren leven.”

Om het aantal Aziatische hoornaars te verminderen, zou je 90 tot 95 procent van de zomernesten succesvol moeten bestrijden, zegt Theo Zeegers, entomoloog bij het Nederlandse EIS-Kenniscentrum Insecten. “In Vlaanderen en Nederland halen we nu ongeveer 50 procent, al is het moeilijk om te weten hoeveel nesten je niet vindt. Van 50 naar 90 procent vergt een enorme investering. Ook in Frankrijk, Noord-Italië en Spanje is het allemaal niet gelukt. Waarom zou je dan denken dat het in Vlaanderen en Nederland wel zou lukken?”

In een pas verschenen advies nemen Zeegers en zijn collega Rick Buesink duidelijk stelling in: de massale bestrijding van nesten is“weggegooid geld”. Dat is opmerkelijk, omdat de Aziatische hoornaar op de Europese Unielijst staat. Die bepaalt dat landen een beginnende populatie moeten uitroeien, en een bestaande populatie moeten beheren. Al kunnen landen in dat laatste stadium ook kiezen voor een ‘nulbeheer’, zoals Zeegers voorstelt.

Daar is René De Backer, voorzitter van het Vlaams Bijeninstituut, het hoegenaamd niet mee eens. Hij ziet een terugval in het aantal imkers, en linkt dat aan de opkomst van de exoot. “Daarom moeten we ze blijven bestrijden, ook al is het een utopie om te denken dat we ze nog wegkrijgen. Maar het moet beheersbaar blijven.”

De Aziatische hoornaar kan een hele kolonie bijen in gevaar brengen, bevestigt Adriaens. “Ze gaan jagen voor de bijenkasten. De bijen worden bang en komen niet meer buiten. De kolonie valt stil. Die verzwakking kan leiden tot hogere sterfte in de winter.” Aangezien de hoornaar niet meer zal verdwijnen, investeren imkers het best in kastbescherming, stelt Adriaens.

Zeegers is nog niet overtuigd. “In de hele wetenschappelijke literatuur heb ik niet kunnen vinden dat bijenkasten echt ten onder gaan aan de hoornaar.” Een nest hoornaars eet gemiddeld zo’n 9.000 honingbijen, concludeert hij uit de literatuur. “Maar een bijenkast bevat gemiddeld 40.000 bijen waarvan er gemiddeld 20.000 sowieso sterven in de winter.”

Volgens de imkers gaat het niet louter om de gezondheid van de bij, maar ook om die van de mens. “In de omgeving van zijn nest is de hoornaar bijzonder agressief. Vorig jaar waren er vijf incidenten in Vlaanderen. Een kraanmachinist kreeg 20 steken. Gelukkig heeft hij het gehaald”, zegt De Backer.

“Individuele beesten zoeken mensen niet actief op”, zegt Ad­riaens. “Maar als je een nest verstoort, dan is het niet van de poes.” De hoornaar heeft niet meer gif dan een gewone limonadewesp, maar meerdere steken kunnen levensbedreigend zijn.

“Dat klopt,” stelt Zeegers, “maar dat is voor de Europese hoornaar niet anders. Die bouwt zijn primaire nesten op precies dezelfde plekken. Daar werd nooit een probleem van gemaakt. De imkers grijpen alle argumenten aan. Dat is cherrypicking. Zo doe je niet aan wetenschap. Het is een bedacht probleem.”

De hoornaar is ook niet de enige die honingbijen eet, merkt Zeegers op. Ook de bijenwolf doet dat, ongeveer in dezelfde mate. “Daar maken imkers zich totaal niet druk over. Het is pure emotie. Als imker zou ik me meer zorgen maken over het pesticidegebruik.”

Pesticiden worden in Vlaanderen overigens ook massaal ingezet om nesten van hoornaars te verwijderen. Dat treft onder meer de vogels die de larven opeten. “Dat is een echte schande. In Nederland verwijderen we de nesten zonder gif, met een grote stofzuiger. Dat is goedkoper ook”, zegt Zeegers.

Elk jaar maal vijf

Moeten we de exoot ook niet blijven indammen om onze biodiversiteit te beschermen? “Daar hebben we niet genoeg zicht op”, zegt Adriaens. “De hoornaar is heel opportunistisch en eet vooral inheemse soorten die algemeen aanwezig zijn zoals bijen, vleesvliegen en huisvliegen.”

Om te vermijden dat hij zich ook te goed zou doen aan zeldzame soorten, concentreert Vlaanderen de bestrijding in de eerste plaats rond kwetsbare gebieden zoals heide, schorren en slikken en wilgenvloedbossen. “Daar hebben we al zo weinig van, en we willen die zeer waardevolle fauna en flora beschermen”, zegt Adriaens.

Schattingen uit Frankrijk laten ziet dat de populatie elk jaar vervijfvoudigt. Dat is ook voor Vlaanderen de inschatting, in Nederland gaat het jaarlijks maal zeven. Maar wanneer stopt het dan? Dat weet voorlopig niemand. “We zitten in Nederland zeker nog in de fase van ongeremde exponentiële groei”, zegt Zeegers. “Maar ooit komt de verzadiging, omdat er geen voedsel genoeg is of omdat er geen plek meer is om nesten te bouwen.” Ook het ecosysteem zal zich aanpassen, en de hoornaar zal zelf ten prooi vallen aan pakweg wespendieven en schimmels.

Dat verzadigingspunt is ook bij ons nog niet in zicht, vreest Ad­riaens. Hij durft zich aan een voorspelling te wagen. “De hoornaar wordt het zichtbaarste insect in Vlaanderen. Hij is groot, ze zijn met heel veel en ze vliegen overdag”, zegt Adriaens.

En ook: de Vlaming heeft er heel veel aandacht voor. “In het begin was 90 procent van de meldingen foutief, en kranten drukten steevast een foto van de Japanse reuzenhoornaar af. Nu kent iedereen de Aziatische hoornaar, en is 90 procent van de meldingen juist. Dat is het succes van burgerwetenschap. Hopelijk is de volgende stap dat ook de paniek afneemt.”