Honderden kilometers nieuwe loopgraven moeten Russen tegenhouden aan het Oekraïense front. Maar is dat nog op tijd?

Langs het hele front nemen Oekraïense militairen steeds vaker een van hun oudste en belangrijkste wapens in handen: de schop. Zo snel als ze kunnen, graven ze diepe geulen door boomwortels, graanvelden en zandgronden. Want allemaal kennen ze het adagium dat urgenter is dan ooit: ‘Wil je leven, ga graven.’

De staat van de Oekraïense verdedigingswerken is van cruciaal belang in het derde jaar van de totale Russische invasie. Sinds de val van de stad Avdiivka in februari verliest Oekraïne in toenemend tempo terrein aan het oostfront. Bovendien zegt president Volodymyr Zelensky voor eind mei of in juni een nog groter Russisch offensief te verwachten.

Oekraïne graaft tegen de klok. Op satellietbeelden die de Volkskrant analyseerde, is te zien dat het land in de afgelopen vier maanden honderden kilometers aan nieuwe loopgraven, anti-tankgrachten en andere obstakels heeft aangelegd. De meeste liggen in het zuiden en oosten van Oekraïne, in de provincies Cherson, Zaporizja en Donetsk. Ook in het noordoosten, bij de steden Charkiv en Soemy, heeft Oekraïne nieuwe linies gebouwd. “Het is een aanwijzing dat het Oekraïense leger inzet op het verdedigen en uitputten van het Russische leger, terwijl ze wachten op westerse steun”, zegt Clément Molin van denktank Atum Mundi, die de loopgraven in kaart bracht.

Verdedigingswerken

Het leger probeert de bestaande fortificaties uit te breiden tot een volwaardig verdedigingsstelsel met drie linies: een frontlinie, een linie om op terug te vallen en een laatste linie voor steden en strategische plekken. De nieuwe versterkingen bestaan uit loopgraven en bunkers, brede grachten die tanks moeten stoppen en kilometerslange rijen drakentanden (betonnen obstakels om pantservoertuigen mee te dwarsbomen), zo is te zien op satellietbeelden van Planet Labs. Ook mijnenvelden maken deel uit van de verdediging.

Het doel is om de frontlinie zo snel mogelijk te stabiliseren. Maar kunnen de verdedigingswerken de Russische opmars stoppen?

Oekraïne beroept zich op een verdediging die Rusland vorig jaar met succes gebruikte aan de andere kant van het front. Toen was Oekraïne in opmars aan het zuidfront en groef het Russische leger zich in. Het Oekraïense leger leed dermate zware verliezen bij de Russische linies, dat het zijn pogingen om gebied te bevrijden moest staken.

Nu staat juist het Oekraïense leger in de modus die opperbevelhebber Oleksandr Syrsky omschrijft als “actieve verdediging”: verdedig de eigen linies, zorg voor zware verliezen bij de vijand en richt achter het front schade aan met luchtaanvallen. De regering heeft bijna een miljard euro uitgetrokken voor de aanleg van nieuwe linies.

Hinderniswaarde

Maar de Oekraïense linies zijn niet zo effectief als de Russische zolang het land kampt met een tekort aan luchtmacht en artillerie, zeggen deskundigen. Alleen een loopgraaf houdt tegenstanders slechts beperkt op, zegt Carel Sellmeijer, genie-officier bij de Nederlandse landmacht en universitair docent Landoptreden bij de Nederlandse Defensie Academie in Breda.

Veel van de Oekraïense verdedigingswerken zijn bedoeld om oprukkende Russische militairen te vertragen. De tijd die Russische infanterie en gevechtsvoertuigen nodig hebben om door een mijnenveld te geraken of een antitankgracht te overbruggen, levert mogelijkheden op om ze te bestoken. “Er moet artillerie beschikbaar zijn als ze voor een hindernis staan”, zegt Sellmeijer. “Dan creëer je hinderniswaarde.”

En juist aan artillerie heeft Oekraïne nog altijd een nijpend tekort. Op veel plekken langs het front heeft Oekraïne vijf keer minder artilleriegranaten dan Rusland. Het slaagt er daardoor geregeld niet in om oprukkende soldaten en voertuigen tijdig onder vuur te nemen.

Bovendien is Oekraïne laat met de aanleg van de linies. Het was vorig jaar vooral bezig met aanvallen, maar moest die ambitie opgeven door een gebrek aan westerse steun. Nu kampt het op sommige plekken met broze verdedigingslinies.

Rusland probeert daar zo snel mogelijk van te profiteren. “Deze periode is waarschijnlijk de kwetsbaarste tijd voor Oekraïne”, zei Michael Kofman, militair analist van de Amerikaanse denktank Carnegie, vorige week in de podcast The Russia Contingency. Hij spreekt van “een van de uitdagendste situaties” sinds de invasie wegens het Oekraïense tekort aan linies, gecombineerd met tekorten aan luchtafweer, artillerie en mankracht.

Op beelden is te zien dat Oekraïners soms vlak bij gevechtsgebied nieuwe linies aanleggen, met de risico’s van dien. Zo werden gravers en hun machines onlangs door het Russische leger bestookt.

Terugtrekking

Ook in Tsjasiv Jar, een strategisch gelegen plaats, worden Oekraïense militairen uit hun posities geschoten met Russische artilleriegranaten en zweefbommen. Oekraïense militairen stellen dat Rusland bij bestormingen ook steeds vaker verboden chemische wapens inzet, zoals traangassen en gassen die de ademhaling bemoeilijken.

De hervatting van Amerikaanse wapensteun, die vorige week werd goedgekeurd door het Congres en president Joe Biden, geeft Oekraïense militairen hoop dat ze binnenkort vaker kunnen terugvuren. Maar hun achterstand in munitie is gigantisch, na bijna een half jaar zonder Amerikaanse leveringen en zonder voldoende vervanging uit Europa. Bovendien hebben tal van militairen het politieke gekonkel in het Westen moeten bekopen met hun leven en kampt het Oekraïense leger nu met een gebrek aan infanterie in de loopgraven.

“De jongens zullen met hun leven en gezondheid betalen voor de stommiteit en onverantwoordelijkheid van hoge bevelhebbers”, schrijft Mykola Vorosjnov, een luchtverkenningsofficier van de 72ste Brigade van het Oekraïense leger, op Facebook. Hij en veel andere Oekraïners vinden dat de legerleiding eerder opdracht had moeten geven tot de aanleg van stevige linies.

Pokrovsk

Oekraïne verliest vooral snel terrein in de oostelijke provincie Donetsk. Sinds de val van Avdiivka, in februari, worden Oekraïense militairen uit het ene na het andere dorp gedreven door het Russische leger. Opperbevelhebber Syrsky zei zondag dat Oekraïne weer drie dorpen uit handen heeft moeten geven, waardoor een Russische aanval op de stad Pokrovsk dichtbij is gekomen. Het Oekraïense leger kan bij de terugtrekking de net aangelegde loopgraven goed gebruiken. Op sommige plaatsen in de provincie Donetsk ligt de nieuwe verdedigingslinie maar vijf kilometer van het front af.

Dat tekort aan militairen bemoeilijkt de verdediging van linies tegen een leger dat met grote aantallen vecht. Russische bevelhebbers zijn deze oorlog structureel bereid gebleken grote aantallen soldaten op te offeren voor kleine terreinwinst. Die “minachting voor mensenlevens en materieel” maakt het gemakkelijker voor Rusland om door te breken, zegt Sellmeijer. “Ze offeren misschien tien procent van een eenheid op om door een mijnenveld te komen, maar 90 procent komt erdoor.”