‘In de cel in Egypte radicaliseert bijna iedereen’

Dublin

De 21-jarige Ibrahim Halawa is Iers staatsburger, geboren uit Egyptische ouders in de buitenwijk Crumlin in Dublin. Zijn vader, Hussein Halawa, is in de hoofdstad imam van de grootste moslimgemeenschap van Ierland. Toch belandde zijn zoon vier jaar geleden in de Egyptische cel en kwam pas twee maanden geleden weer vrij. In 2013 werd Ibrahim Halawa in Caïro gearresteerd, nadat Egyptische veiligheidsdiensten een sit-in hadden beëindigd waaraan hij als buitenlander deelnam. De protestactie was gericht tegen de omverwerping van het bewind van Mohammed Morsi, de gekozen islamitische president, door het leger.

Halawa kwam in oktober van dit jaar op vrije voeten, maar hij had inmiddels zes detentiecentra van binnen gezien. Zijn ervaringen bieden een uniek perspectief op de omstandigheden in de beruchte, overvolle Egyptische gevangenissen, waar ongekend hard wordt opgetreden tegen afwijkende meningen.

folteringen

De jonge Ier was ter dood veroordeeld en zou de strop krijgen, omdat hij zou hebben aangezet tot geweld en moord. Tot een executie kwam het niet, maar de folteringen brachten hem en andere celgenoten vaak op de rand van wanhoop. Na zijn vrijlating vertelde Halawa dat hij meer dan eens was afgeranseld met ijzeren staven en metalen kettingen.

‘In het begin had niemand ooit van Daesh (de Arabische aanduiding voor ISIS, red.) gehoord. Maar tegen de tijd dat ik wegging, steunde misschien wel 20 procent van de gevangenen openlijk hun ideeën’, blikt Halawa terug. ‘Over dat gedachtegoed hadden we gewoon kunnen praten – veel gevangenen waren ingenieurs, studenten en artsen die het liefst bij hun familie thuis wilden zijn –, maar na al die jaren in de gevangenis zonder ook maar te zijn aangeklaagd, wilden velen niet anders dan wraak nemen.’ De jihadistische beweging heeft een machtig filiaal in de noordelijke Sinaï van Egypte. In dit woeste gebied voerden radicale groepen in de afgelopen jaren hun aanvallen op, en vermoordden honderden agenten, militairen en burgers. Ze bouwden hun uitvalsbases naar Centraal-Egypte uit. In november richtten gewapende mannen met de zwarte ISIS-vlag een bloedbad aan in een moskee in de ­Sinaï. Circa driehonderd mensen kwamen om het leven bij de dodelijkste terreuraanslag ooit in Egypte.

De autoriteiten traden hardhandig op tegen afwijkende meningen. ­Mensenrechtengroepen zeggen dat zeker zestigduizend politieke gevangenen worden vastgehouden in Egyptische gevangenissen. De meeste van hen zijn islamistische aanhangers van de verdreven president Mohammed Morsi, maar ook verscheidene prominente seculiere activisten zijn achter de tralies beland.

Halawa zei dat gevangenisbewakers hem en zijn celgenoten doorgaans omschreven als ‘politieke gevangenen’. De aanduiding stond zelfs geschreven op de deur van cellen die waren gebouwd om tien mannen op te sluiten, maar waar in werkelijkheid tientallen gevangenen waren gepropt. De Egyptische regering, die de Moslimbroederschap van Morsi als een terreurorganisatie beschouwt, ontkent dat ze politieke gevangenen heeft opgesloten.

‘De gevangenissen waren overvol’, vertelt Halawa. ‘Aanvankelijk zaten er veel leden van de Moslimbroederschap en van de seculiere jeugdbeweging Zes April, maar er kwamen altijd nieuwe mensen binnen. Tegen het einde van onze gevangenschap behandelden de bewakers ons erg ruw. Ze zagen dat mensen die werden vrijgelaten, nog steeds gepolitiseerd waren en hun meningen op Facebook plaatsten.’

vakantie

Halawa werd opgepakt in de ­zomer van 2013, slechts een paar dagen nadat het leger duizenden demonstrerende aanhangers van de Moslimbroederschap had verjaagd en honderden gedood. Hun ­massaprotesten waren gericht tegen de omverwerping van Morsi’s regering, die met haar koers Egypte binnen een jaar diep had verdeeld.

Halawa en zijn zussen reisden regelmatig naar Egypte voor vakantie. Zij waren die zomer gearriveerd, net nadat hij zijn middelbare schoolexamens had afgelegd. ‘Ik had geen idee wat er op dat moment in Egypte gebeurde. Ik ging naar een paar ­protestbijeenkomsten, waaronder een anti-Morsi-betoging. Iedereen deed dat en ik wilde alle kanten zien’, legt hij uit. Pas nadat vrienden door het leger waren gedood, accepteerde Halawa een uitnodiging om op het podium te spreken bij de belangrijkste sit-in.

De organisatoren nodigden iedereen uit om de menigte toe te spreken, vertelt hij. ‘De plek stond vol met gewone mensen, onder wie boeren die maar vijftig dollar per maand verdienen. Veel mensen waren gewoon tegen een militair bestuur. En de organisatoren in het stadion waren wanhopig op zoek naar sprekers, liefst buitenlanders.’ Halawa sloeg het advies van zijn ouders om demonstraties zo veel mogelijk te vermijden in de wind. ‘De nieuwsgierigheid kreeg de overhand.’ De autoriteiten pakten hem en zijn drie zussen op. Na drie maanden hechtenis kwamen de zussen vrij.

‘Onze familieleden in Egypte zijn helemaal niet politiek actief. Iedereen weet dat, zelfs de officieren van justitie en de politie hebben ons nooit ervan beschuldigd een pro-Brotherhood-familie te zijn’, zegt Halawa. ‘Mijn zussen en ik waren, door naar een eenvoudig protest te gaan, het meest politiek in de familie.’

Halawa zegt dat hij een typische Ierse jeugd had. Hij speelde zelfs Keltische sporten zoals hurling. Maar als een vroom moslim van Egyptische komaf en als iemand die er ouder uitziet dan hij in werkelijkheid is, werd hij door de Egyptische autoriteiten als een bedreiging gezien. Toen Halawa bij een straatgevecht was gevlucht naar een moskee en daar door de politie werd gevonden, bevestigde dat alle boze vermoedens.

corrupt

Hoewel Halawa aan het begin van zijn rechtszaak alleen rudimentair Arabisch sprak, werd hij in de gevangenis als een Egyptisch ingezetene behandeld. De bewakers maakten er een gewoonte van om als ochtend­ritueel hem en anderen als leden van ‘de partij’ af te ranselen. ‘Het eten was vaak bedorven, hoewel ik gelukkig ook pakketten kreeg van de Ierse ambassade’, zegt Halawa. ‘De sfeer in de gevangenis was behoorlijk corrupt: de bewakers konden iedere gevangene van alles beschuldigen en de aanklachten overeind houden.’ Celmaten werden vaak in elkaar geslagen als er weer eens een grote aanval tegen de staat was uitgevoerd, zoals de moordaanslag op de officier van justitie in 2015. ‘Toen dat gebeurde, onderwierpen ze ons aan een grondige ‘inspectie’. Al onze spullen werden in het midden van de cel gedumpt. Daarna gooiden ze er eten en water overheen’, herinnert Halawa zich. ‘Ze lieten ons soms ook de hele dag buiten in de brandende zon staan. Of ze boden mij extra eten aan, als ze probeerden informatie uit ons los te krijgen.’

Mensenrechtengroepen stellen dat foltering en andere misstanden veelvuldig voorkomen in Egyptische gevangenissen. Egyptische functionarissen ontkennen dat er sprake is van systematisch misbruik en beweren dat individuen verantwoordelijk worden gehouden voor eventuele overtredingen.

rechtszaak

Tegen het einde van Halawa’s hechtenis had de Moslimbroederschap – die voorheen bekend stond om de werving van aanhangers onder de gedetineerden – veel van zijn aantrekkingskracht verloren. Binnen de gevangenis bleven alleen de meest radicale gevangenen de beweging trouw. ‘De meesten wilden er na vier jaar cel niets meer mee te maken hebben. Ze wilden gewoon weg, om te vermijden dat ze nog met de broederschap in contact zouden komen’, meent Halawa.

Zijn zaak werd behandeld in een collectief proces met bijna vijfhonderd aangeklaagden. Het proces begon pas in maart van dit jaar; het was voor Halawa de eerste keer dat hij voor een rechter zijn onschuld kon betuigen. Terwijl de meeste verdachten een gevangenisstraf van vijf jaar of levenslang opgelegd kregen, werden Halawa en circa vijftig anderen vrijgesproken. Op 18 oktober mocht hij terugkeren naar huis.

Weer in Ierland terug hoopt Halawa eindelijk zijn studie informatica af te ronden. Als hij een baan kan vinden, wil hij de draad van zijn leven weer oppakken. Hij is dankbaar voor de volhardende steun van mensen­rechtenorganisaties en de Ierse regering. Om die reden blijft ook hij campagne voeren voor mensen die ten onrechte worden vastgehouden, in het bijzonder voor zijn landgenoten. ‘Er zitten nog zo veel mensen gevangen, net als ik zonder reden. Daarom blijf ik hen graag helpen.’ <