Sofia Goebaidoelina (93) overleden, een van de belangrijkste hedendaagse componisten
De Russische componiste Sofia Goebaidoelina is overleden. Met haar vooruitstrevende, mystiek en religieus geïnspireerde hedendaags-klassieke muziek was ze een van de belangrijkste componisten van de 20e eeuw. In de Sovjettijd was ze allerminst sant in eigen land. Haar werk werd en wordt wereldwijd uitgevoerd, ook bij ons.
De Russische componiste Sofia Goebaidoelina is overleden in Duitsland, waar ze de laatste 33 jaar van haar leven woonde. Haar muziekuitgever Boosey & Hawkes noemt haar "de Grote Dame van de Nieuwe Muziek, de belangrijkste Russische componist van deze tijd en een persoon die inspiratie haalde uit een diep geloof. Haar interesse in de wereld, in mensen en in spiritualiteit raakte iedereen die ze tegenkwam en met wie ze de kans had om te werken."
Sofia Goebaidoelina was een kind van de Sovjet-Unie, met diverse, Tataars-Russisch-Pools-Joodse wortels. In haar lange leven maakte ze de woelige Sovjet-geschiedenis van heel nabij mee. Ze studeerde in Kazan en later in Moskou.
Niet in de smaak van communistische Sovjet-Unie
De muziek van Goebaidoelina en van andere componisten als Arvo Pärt viel allerminst in de smaak van de Sovjet-autoriteiten. Van collega-componist Dmitri Sjostakovitsj kreeg ze wel steun. Hij wenste haar toe “dat ze haar eigen verkeerde pad bleef bewandelen”.
Vaak ging haar werk eerst in het buitenland in première, via bevriende muzikanten zoals de bekende violist Gidon Kremer of cellist Mstislav Rostropovitsj. Zelf mocht ze niet vrij reizen. Om den brode schreef ze filmmuziek, onder meer voor een Russische verfilming van 'Het jungleboek'.
Op de vraag om samen te werken met het communistische regime ging Goebaidoelina niet in. Dat werd haar niet in dank afgenomen. Haar huis werd verschillende keren doorzocht; in de lift van haar appartement werd ze aangevallen door een KGB-agent.
Na de val van de Sovjet-Unie emigreerde Goebaidoelina naar Duitsland. Daar woonde ze de rest van haar leven als een halve kluizenaar in een klein dorp. De rust was haar zeer dierbaar.
"De hele wereld ontdekte na de val van de Muur plots een hele generatie componisten uit het Oostblok, wier werk decennia onder de radar was gebleven", schreef Gerrit Valckenaers over Goebaidoelina en haar collega’s in het recente boek ‘Tumult. De muziek van de 20e eeuw in 32 meesterwerken’.
Goebaidoelina’s werken worden wereldwijd uitgevoerd door toonaangevende orkesten en solisten. In Nederland werkte ze samen met componist Reinbert de Leeuw. Bij ons bracht de Beethoven Academie enkele jaren geleden 'Introïtus'. Alles samen laat ze meer dan 100 composities na.
We moeten weerstand blijven bieden aan de vervlakking
Een van de bekendste werken van Goebaidoelina is ‘Offertorium’ uit 1980, een concerto voor viool en orkest, geschreven op verzoek van Gidon Kremer. Voor cellist Rostropovitsj schreef ze ‘Canticle of the sun’, ook op plaat gezet door Pieter Wispelwey. Ook bekend is ‘Chaconne’ voor piano. Ze schreef zeer uiteenlopende werken, van kamermuziek tot symfonieën. Ook voor film, zoals 'The killing of a sacred deer' uit 2017 met Colin Farrell en Nicole Kidman.
Goebaidoelina experimenteerde met klanken, met oosterse instrumenten of met bijzondere ensembles. En met improvisatie. Haar werk is vaak religieus geïnspireerd, of zoals ze zelf zei: spiritueel. Ze liet zich in de jaren 70 dopen in de orthodox-christelijke kerk. In leven en werk was ze altijd op zoek naar diepere zingeving. Tegen de keer in, zoals ze zelf zei: "Wij moeten weerstand blijven bieden aan de vervlakking".
Sofia Goebaidoelina kreeg een hele reeks internationale onderscheidingen voor haar muziek. Ze is op haar 93e overleden in de buurt van Hamburg.
Bekijk: 'The rider on the white horse' van Sofia Goebaidoelina in het programma '1.000 voices for peace' ter herinnering aan WO I (Brussels Philharmonic olv Andres Mustonen, Basiliek Koekelberg 11 november 2014)