Nederland zet alles op alles om de nummer drie van Europa te worden

Dé Europaspeech van premier Mark Rutte begin deze maand in Berlijn telde 5.048 woorden, die van de Franse president Emmanuel Macron, enkele maanden eerder aan de Sorbonne-universiteit, ruim het dubbele. De premier kwam met negen ‘nuchtere voorstellen’ voor een efficiëntere EU, de president openbaarde zes visionaire ‘sleutels’ voor het Europese ideaal. Vandaag betreden ze in Brussel het eurostrijdperk.

Luchtboksen

Het is op uitdrukkelijk verzoek van Macron dat de leiders van de negentien eurolanden deze vrijdagochtend apart bijeenkomen. Zijn collega’s achten de tijd niet rijp: de Duitse regering zit er krap een week en Italië duizelt na van de verkiezingsuitslag. Bovendien zijn de landen fundamenteel verdeeld over de vraag waar het heen moet met de eurozone. En het laatste waar Rutte en bondskanselier Angela Merkel op zitten te wachten, is een partijtje luchtboksen in Brussel.

Maar Macron heeft haast. Hij won de Franse verkiezingen bijna een jaar geleden, voert pijnlijke hervormingen door en houdt graag het momentum vast om zijn Europese ambities waar te maken. "Ik heb geen rode lijnen, ik ken alleen maar horizonnen." Het zijn precies dit soort teksten waar Rutte pukkeltjes van krijgt. Zijn antwoord in Berlijn luidde: "Hoogdravende visies leveren geen banen en veiligheid op."

Rutte en Merkel beseffen echter dat ze Macron moeten belonen. Hij was het die het eurohatende Front National versloeg. "Als de euro valt, valt Europa", zei Merkel midden in de eurocrisis. Als Frankrijk in handen van Front National was gevallen, had de EU gewankeld. Bovendien is Macron de eerste Franse president die thuis daadwerkelijk financieel en economisch orde op zaken stelt.

Sms'en met Merkel

Rutte bemoeit zich intensief met de toekomst van de Europese Unie. Niet alleen met zijn Europaspeech – "Wie niet spreekt, wordt niet gehoord" – maar bovenal door de contacten met andere EU-leiders aan te halen. Macron was deze week op bezoek in Den Haag, Rutte bezocht hem twee keer eerder in Parijs. Rutte spreekt en sms’t frequent met Merkel, reist naar bondgenoten in het noorden en oosten en slaat Brussel niet over. Donderdagavond nam hij tijdens de reguliere EU-top met Macron het voortouw om de klimaatambities van de EU op te krikken. Ook andere bewindslieden laten van zich horen in Europa. Stef Blok (Buitenlandse Zaken) zat deze week in Berlijn bij zijn Duitse collega, Wopke Hoekstra (Financiën) is maandag in Parijs. Het was diezelfde Hoekstra die begin deze maand een coalitie met zeven gelijkgezinde kleinere lidstaten smeedde om de discussie over de eurozone richting te geven.

Nederland wil op de voorste bank van de EU zitten, linkerhand aan het stuur, de rechter op de versnellingspook. De tijd van louter aan de handrem trekken is voorbij. Dat is deels een bewuste keuze. Rutte in Berlijn: "Wij willen inderdaad verder mét Europa" – deels werd de poleposition in de schoot geworpen. Met het nakende vertrek van Groot-Brittannië, de politieke impasse in Italië, de nationale focus van Spanje (op Catalonië) en de anti-Europese koers van Polen, neemt het soortelijk gewicht van Nederland in de EU toe. Rutte is nu de nummer drie in Brussel, na Merkel en Macron, en vierde in senioriteit aan de vergadertafel.

Het kabinet pakt die positie en komt met voorstellen. Hoewel soms smalend weggezet door EU-ambtenaren – "Wopke en de zeven dwergen" – laven Duitse diplomaten zich aan geest van Hoekstra’s voorstellen. Dat Duitsland zijn handtekening er niet onder zet, vloeit voort uit de rol die Berlijn – net als Parijs – speelt: compromismakers kunnen niet vooraf hun handen binden. Dat geldt ook voor Nederland als het aan het stuur wil blijven zitten, dan kan het niet meer hard naar links of rechts trekken. Dan moet Den Haag kiezen wat het echt belangrijk vindt: een hechtere eurozonen, een Europees migratiebeleid, een Europees leger, een kleinere begroting, een sterkere interne markt, een ambitieuzer klimaatbeleid ... 

Prettig vrijblijvend

Vandaag maakt EU-president Donald Tusk het Rutte niet al te moeilijk. De discussie over de eurozone die Tusk voor ogen staat, is "open en toekomstgericht". Met andere woorden: prettig vrijblijvend. De EU-president wil het hebben over de noodzaak van een nieuw eurozonebudget (wens van de zuidelijke lidstaten) en beter economisch beleid (wens van de noordelijke landen). Hoewel Tusk uitdrukkelijk geen besluiten voorziet, zullen de leiders hun openingsposities duidelijk markeren.

In juni moet er namelijk wel gekozen worden, die deadline hebben de leiders zichzelf gesteld. De meningsverschillen zijn vooralsnog onoverbrugbaar. Het was een teken aan de wand dat Merkel en Macron vorige week in Parijs (net als hun financiënministers) niks anders dan woorden te bieden hadden: er wordt gewerkt aan een "agenda voor toekomst".

Naar verwachting plukken de leiders in juni alleen ‘het laaghangende fruit’: het optuigen van het huidige Europese noodfonds tot Europees Monetair Fonds, een Europees financieel vangnet voor spaartegoeden als een bank omvalt, en een Europees fonds om failliete banken ordelijk af te wikkelen. Kleine stapjes waarover al jaren wordt gesproken omwille van de grote financiële belangen: de noordelijke banken vrezen straks de balansen van hun zuidelijke concurrenten te moeten opschonen.

De vergezichten die Macron in zijn Sorbonnespeech liet zien, laten nog even op zich wachten: de Europese minister van Financiën, een eurozonebegroting, Europese criteria voor het minimumloon en een meer uniforme winstbelasting. De lange termijn geldt zeker ook voor alles wat ruikt naar eurobonds, de Europese obligaties om staatsschulden gezamenlijk te financieren. Merkel en Macron willen hier wel data op plakken – precies de reden waarom Rutte de banden met beide collega’s zo warm houdt.