Vanwaar uw interesse voor dit onderwerp?

“Ik ben arts en ben na mijn studies naar Kaapstad, Zuid-Afrika, getrokken. Aanvankelijk als avontuur, maar ik woon er na dertig jaar nog altijd. Mijn specialisatie is anesthesie en intensive care. Dat lijkt ver af te staan van voeding en vermageren, maar ik werk er voornamelijk met (morbide) obese mensen die een vermageringsoperatie ondergaan. Zij vertelden mij hun verhaal, de honderden diëten en hypes die ze al uitgeprobeerd hadden. Van de trilplaat tot het bannen van koolhydraten. Zo ben ik me beginnen te verdiepen in wat werkt en niet. Ik geef ook al een aantal jaar voordrachten over het thema. Dit boek is de samenvatting van al die jaren research.”

Hoe belandt een mens in een sukkelstraatje als hij of zij hoopt wat kilo’s te verliezen?

“Afslanken is eigenlijk niet zo moeilijk. Hét grote probleem is: het is onmogelijk vol te houden. Het is altijd drastisch, van de ene op de andere dag ben je superstrikt met wat je eet en sport je als een bezetene. Elke dag op de weegschaal, je van alles ontzeggen: dat houd je nooit vol. Slechts vier mensen op de honderd slagen daarin op lange termijn. Dat is erbarmelijk weinig, en toch blijven we geloven dat de volgende hype ons wel zal redden.”

We kennen wel altijd iemand bij wie een dieet gewerkt heeft, toch?

“Elk dieet werkt initieel. Als ik vanaf nu alleen blauw voedsel eet, zal ik ook vermageren. Maar hoelang houd ik het vol? Als je jezelf voorneemt om honderd dagen geen chocolade te eten en dat lukt, wat doe je dan op dag 101? Dat vieren, niet met een broccoli, wel met een grote lat chocolade. We weten eigenlijk al sinds de Tweede Wereldoorlog dat diëten niet werken, met dank aan het uithongeringsexperiment. Veertig vrijwilligers aten zes maanden lang 1.600 calorieën. Ze verloren allemaal gewicht, maar werden futloos en hun stofwisseling vertraagde met veertig procent. Al waar ze aan konden denken en over praten was voedsel. Toen ze weer normaal mochten eten, werden ze zwaarder dan voorheen, en dat bleef maandenlang zo. Als het lichaam minder calorieën krijgt, begint het de calorieën die het wel krijgt te sparen en zal het minder verbranden. Begin je na een dieet weer normaal te eten, blijven de kilo’s er dus nog makkelijker aanplakken want je stofwisseling blijft trager. Het befaamde jojoën. Jojo je enkele keren, dan loop je het risico dat je stofwisseling jarenlang vertraagd blijft, soms zelfs levenslang. We vechten tegen ons eigen lijf als we diëten en zijn altijd gedoemd die strijd te verliezen. Daarom word je van diëten dik.”

U maakt u vooral druk in “al dat koolhydraatarme gedoe”, “ongetwijfeld de meest koppige volksverlakkerij op het vlak van voeding ooit”.

“Om de zoveel jaar slaat wel weer iemand koolhydraten in de ban. Geen aardappelen, geen brood, geen rijst! Een aantal jaren geleden was dé grote goeroe Atkins. Eerlijk, toen ik zijn boek voor het eerst las, dacht ik ook: waarom leren we dit niet aan alle artsen en diëtisten? Het leek fenomenaal. En het is ook een aangename boodschap: stop je vol met spek, boter en kaas en je zult toch vermageren! Tot ik de referenties erop nalas: de wetenschap achter zijn verhaal was flinterdun. De studies zijn ook duidelijk. Mensen die koolhydraten laten of mensen die vetten laten, hebben na een jaar bijna exact evenveel kilo’s verloren. En welk dieet is het moeilijkst vol te houden? Juist ja, dat zonder koolhydraten. Ook ik zou een lekkere boterham met goede boter en confituur niet kunnen laten.”

Ik mag dus gewoon lekker aardappelen, rijst of brood?

“De meeste Chinezen eten drie keer per dag rijst en zijn slank. Zijn het dan de koolhydraten die ons dik maken? Nee, wel de verkeerde koolhydraten. De bewerkte, geraffineerde koolhydraten. Je mag gerust een maiskolf eten als ontbijt, maar als dat ontbijtgranen worden die zo bewerkt zijn dat ze door ons lijf niet meer te herkennen zijn als natuurlijk voedsel, dan wordt het slecht voor ons. Maar intussen staat op die doos te lezen dat de granen ‘rijk zijn aan vezels’ of ‘extra vitamines’ bevatten, en wij hebben ons al lang laten vangen. Voor brood geldt hetzelfde: industrieel brood, dat niet genoeg rijstijd kreeg en nogal wat scheikundige stoffen bevat, is niet goed, nee. Maar ambachtelijk brood waar uren werk in zit, kan geen kwaad. Weer is de vuistregel: eet voedsel van de natuur, niets dat in de fabriek gemaakt of verpakt is.”

Dat bewerkte eten veroorzaakt een permanente ontstekingsreactie in ons lichaam.

“Ons lijf reageert zeer heftig op industrieel bewerkt voedsel, het is ‘nieuw’ voedsel dat we evolutionair gezien niet kennen. Ons immuunsysteem reageert daarop door een ontstekingsreactie te starten. Zo raken we indringers kwijt. Als je een splinter in je voet hebt, is zo’n reactie tijdelijk. De reactie op bewerkt voedsel is chronisch en algemeen. En het start een mechanisme waardoor ons vetweefsel blijft aangroeien.”

Eten we ook niet te veel? De porties zijn toch immens gegroeid de voorbije jaren?

“Een flesje cola was vroeger twintig centiliter, nu een halve liter. De popcorn in de film is nu een emmer, vroeger een zakje. Ken je Ons Kookboek van de Boerinnenbond? Mijn moeder kreeg de hare van de koster toen ze trouwde, ik kreeg een hedendaagse versie van haar toen ik naar Zuid-Afrika trok. Die recepten waren na al die jaren krak dezelfde, het enige wat was veranderd was het aantal personen waar ze voor bedoeld waren. Toen voor zes tot acht personen, nu voor een gezin van vier. Frappant toch? Nochtans is er ook hier een makkelijke vuistregel: als je met je twee handen een kommetje maakt, moet je maaltijd daarin passen.”

We zijn natuurlijk bourgondiërs. Die graag driegangenmaaltijden eten.

“Een voor-, hoofd- en nagerecht: dat is toch veel te veel? Je hebt dan meestal ook al brood gehad, en dan moet je nog een grote maaltijd opeten – te groot naar mijn mening. Ik kijk altijd eerst naar de dessertkaart. Als er iets opstaat wat me aanstaat, zal ik een lichte hoofdschotel nemen en geen voorgerecht eten. Drie gangen kunnen er wel in, maar je hebt ze helemaal niet nodig.”

Oké. Diëten werkt niet. Sporten werkt niet. Wat moet ik dan wel doen voor een gezond lijf en een gezonde lijn?

“Besef dat er geen magische oplossing is en dat die er nooit zal zijn. Als je te dik bent, moet je in eerste instantie toch altijd kijken naar wat jij zelf in je mond steekt. Eet natuurlijk voedsel in natuurlijke porties: dat is hetgeen je je altijd voor ogen moet houden. Neem je tijd om te vermageren en doe niks te drastisch. Kleine stapjes die je op de lange termijn kunt volhouden. Een beetje chocolade mag, een dessertje af en toe mag. Ook rommel mag. Om de paar maanden heb ik zin in een KitKat, dan rij ik naar het tankstation en eet ik eentje. Maar ik geef daar één keer om de paar maanden aan toe, niet elke dag. Doe gewoon, gematigd, val niet voor de laatste hype en blijf in beweging in je dagelijks leven. En als je echt problemen blijft hebben met je gewicht, ga dan naar een professional. Een diëtist heeft drie of vier jaar gestudeerd, die mensen kennen hun vak. Waarom zou je hun raad niet gaan vragen?”

Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat wie een dagboek bijhoudt, er vaak ook beter in slaagt af te vallen en de kilo’s eraf te houden.

“Schrijf eens op wat je eet op een dag of neem van alles wat je in je mond steekt eerst een foto. Je zult versteld staan hoeveel dat is. Voor je het weet, heb je 500 calorieën extra binnen, en dan meestal nog aan rommel. Daarop gewezen worden, is een belangrijke eerste stap om je hoofd uit het zand te trekken. Het is een enorme oogopener voor de meesten.”

Ook traag en mindful eten kan helpen.

“Als je eet, hou dan je aandacht bij je voedsel en eet traag. Rek je maaltijd uit, want het duurt vijftien tot twintig minuten voor je lichaam het signaal ‘verzadiging’ voelt. Ik heb het eens geteld voor mezelf: ik kauw per hap dertig keer. Het is gemakkelijker dan je denkt en wordt binnen de paar weken een gewoonte. Luister ook naar je hongergevoel: als je op het einde van je maaltijd nog wat honger hebt, is het goed.”

U zegt ook: er is iets mis met onze schoonheidsnormen. Hoe spelen die in op de obesitasepidemie?

“Zoals de waarschuwing op een pakje sigaretten zouden de perfecte voorpaginamodellen in de modeblaadjes ook moeten komen met een waarschuwing: het nastreven van een gelijkaardig lichaam kan je gezondheid ernstig schaden. Want die drang om slank te zijn werkt de obesitasepidemie in de hand. Niemand ziet eruit als die bikinimodellen op de cover, ook zijzelf niet. Er is een studie gedaan in Fiji: tot enkele tientallen jaren geleden waren de vrouwen daar niet blootgesteld aan westerse invloeden. Er was geen tv, geen magazines. Eind jaren negentig deed de tv z’n intrede, en daarmee ons lichaamsbeeld. In die drie jaar tijd was ineens driekwart van de vrouwen op het eiland aan het diëten geslagen. Ineens waren ze niet meer tevreden met hoe ze eruitzagen. Natuurlijk moet je goed voor jezelf zorgen: eet niet te veel en eet geen rommel. Maar ben je een beetje zwaarder dan iemand anders? Leg je erbij neer. Probeer tevreden te zijn met jezelf.”

Wat zou u doen mocht u minister van Volksgezondheid zijn?

“Ik zou al beginnen met een campagne met het woord ‘minder’. Ik zou naar alle grootwarenhuizen gaan en boven alle rommel een groot plakkaat hangen: ‘Dit is geen echt voedsel.’ En boven de rest: ‘Dit is wel echt voedsel.’ Je moet zelfs geen prijsaanpassingen doen! Een verbod op fotoshoppen in tijdschriften. Het verwijderen van automaten vol rommel overal in de omgeving. En zo kan ik wel even doorgaan. Veel kleine ingrepen om zo onze ideeën over voeding te veranderen. Maar de voedingsindustrie is machtig, en om echt iets te veranderen is politieke durf en wil nodig. Ik hoop dat mevrouw De Block en meneer Vandeurzen dit lezen. (lacht) Het zal dus nog niet voor morgen zijn, vrees ik. Maar je moet niet wachten tot de wereld rondom je verandert: daarom staat het boek vol tips om je eigen wereld te veranderen. Je kunt zelf veranderen wat in je voorraadkast staat.”

Wat eet u eigenlijk zelf op een dag? U blijft al dertig jaar op hetzelfde gewicht.

“Ik begin mijn dag met een kom havermout die ik ’s nachts in melk heb laten weken. Eén keer om de twee weken maal ik noten en rooster ik die in oven. Die sprenkel ik erover, en ik eet ook altijd een of twee stukken fruit van het seizoen. Geen tussendoortjes, en dan voor de lunch eet ik groenten, aardappelen of rijst en een stukje vlees of vis. ’s Avonds een paar boterhammen met kaas, een kom soep of een ei. Als ik ga sporten een banaan. Nooit energiedrankjes of -repen.”

En beloont u uzelf nooit?

“Natuurlijk wel. En als ik het doe, doe ik dat goed. Twee tot drie keer per week zet ik mij echt neer, pak ik twee goede stukjes chocolade – die ik speciaal uit België meebreng – of een lekkere Duvel en geniet ik daar ten volle van. Als ik bij vrienden ga eten en er is dessert, dan eet ik mee, tenzij ik het niet de moeite waard vind. Ik doe mij niks tekort, maar ik doe ook niks te veel. En ik hou altijd ‘minder’ in gedachten, en ‘kwaliteit’. Er kan altijd meer KitKat bij, maar dat is rommel. Ik hou mijn beloningen dan liever voor echt goede chocolade of echt goed bier.”

Van diëten word je dik, Luc Evenepoel, uitgeverij Borgerhoff & Lamberigts, 192 p., 22,99 euro

De professor geeft nog enkele tips

Van beweging zul je niet vermageren

“Lichaamsbeweging is gezond en zeer hard aan te raden voor je algemeen welzijn, maar om te vermageren is het zwaar overroepen. Een half uurtje per dag is goed genoeg: gebruik de trap in plaats van de lift, ga een extra blokje om, laat je auto staan en pak de fiets, werk in de tuin, … Ga lopen of fietsen omdat je het leuk vindt, maar reken er niet op dat het je doet vermageren. Dankzij lichaamsbeweging verbrand je inderdaad meer calorieën, maar ons lijf streeft altijd naar evenwicht en zal die verhoogde verbranding de uren erna compenseren door minder energie te verbruiken.”

Een frisdrank is echt twee boterhammen

“Elk caloriehoudend brouwsel bevat ongeveer 140 calorieën per portie, of het nu fruitsap, cola, bier, wijn, energydrank of drinkyoghurt is. Dat zijn twee boterhammen. Eigenlijk is elke calorische drank dus een kleine maaltijd. Drink je er drie per dag, dan heb je een extra maaltijd binnen.”

Vier lifehacks om minder te eten

1. We eten ook met onze ogen. Eet uit een kleiner bord, en je eet

vanzelf minder.

2. Eet nooit recht uit de verpakking: leg alles op een bord, zodat je kunt zien hoeveel je eet.

3. Verberg verleidingen. Als je een schaal met koekjes op je bureau zet, in het zicht en binnen handbereik, eet je er drie meer per dag dan als je ze uit het zicht verbergt.

4. Laat de kookpotten niet op tafel staan. Zo ben je minder geneigd een extra portie te nemen.