Direct naar artikelinhoud
Vliegschaamte

“Hoe durf je!” Dient vliegschaamte de klimaatzaak?

ryanair zaventemBeeld rv

Flygskam – vliegschaamte – is een nieuwe trend die vanuit Scandinavië komt overwaaien: mensen opzadelen met een schuldgevoel omdat ze met het vliegtuig reizen. Maar is de schandpaal wel een effectieve leermethode?

en

‘Ben je niet beschaamd?’ Wie vandaag nog maar zijn dikke teen op het tarmac zet, krijgt er meteen een tik op de vingers bij. In Zweden is het alvast een fenomeen: flygskam, ofwel vliegschaamte. Het wordt gedefinieerd als “de schaamte die iemand ervaart als hij of zij gebruikmaakt van een vliegtuig terwijl er duurzamer alternatieven zijn”. 

De trend gaat in Zweden momenteel gepaard met de publieke ‘naming and shaming’ van bekende jetsetters. Hun vliegreizen worden op een Instagram-pagina vakkundig opgelijst met in dikke rode letters de CO²-uitstoot erbij, in de hoop hen een geweten te schoppen voor de ogen van 60.000 volgers. Dat leidde dan weer tot een andere term: smygsflyga, in het geniep vliegen uit angst voor negatieve commentaren.

Ondertussen zit het Zweedse vliegverkeer in een licht dalende lijn. Behalve aan de groene vliegtaks die vorig jaar werd ingevoerd, zou dat deels toe te schrijven zijn aan vliegschaamte, klinkt het. Hoogleraar Paul van Lange (Vrije Universiteit Amsterdam), specialist in de klimaatpsychologie, ziet dat het fenomeen krachtig kan toeslaan in tijden van duurzame voornemens. “Het is eigenlijk je reputatie die op het spel staat.”

Compenseren

Ook bij ons is de toenemende kritiek voelbaar, zegt Sven Ornelis. De Joe-presentator vliegt ongeveer vijftien keer per jaar heen en terug naar Barcelona, waar hij een appartement heeft, maar kreeg op zijn zonnige Instagram-story’s steeds vaker een vermanend vingertje. Het gaf hem lichte vliegschaamte, geeft hij toe. “Het is geen juk dat niet meer te dragen valt, maar ik probeer wel bewuster te zijn over mijn vlieggedrag.” Daarom compenseert Ornelis de CO2-uitstoot van al zijn vliegreizen via Greentripper, een organisatie die concrete klimaatacties ondersteunt.

Op het Instagramprofiel van Aningslösa influencers, Zweeds voor argeloze influencers, krijgen bekende Zweden een veeg uit de pan voor hun vliegreizen.Beeld RV - Instagram

De impact van duurzame acties op onze persoonlijke CO2-afdruk is steeds beter in kaart gebracht. Onderzoek uit 2017 aan de Zweedse universiteit van Lund toont bijvoorbeeld dat afzien van één trans-Atlantische retourvlucht per jaar dubbel zoveel impact heeft als het overschakelen op een vegetarische levensstijl. Een groene of duurzame reputatie lijkt zo erg kwetsbaar te worden. Want is iemand die elke dag pendelt of vegetarisch eet, maar wel een weekendje Rome boekt via Ryanair, niet een beetje hypocriet? Of is het net hypocriet om van iemand te verwachten dat duurzame keuzes zich op elk mogelijk domein gaan enten?

‘Schaamte vind ik overdreven. Dan moeten veel hipsters eens beginnen nate denken over hun avocado’s’
Sven OrnelisJoe-presentator

“Op Instagram zie je niet met welke auto ik rijd of wat ik eet”, zegt Ornelis, die vindt dat “iedereen moet kijken naar wat hij zelf kan doen”. Hij probeert zijn groen steentje bij te dragen door hybride te rijden en geen voedsel te verspillen. “Schaamte vind ik dus overdreven, het gaat erom dat mensen zich vragen stellen over hun eigen gedrag. Dan moeten veel hipsters eens beginnen na te denken over hun avocado’s.”

Trein

Een trendbreuk zoals in Zweden is in de Belgische cijfers voorlopig nog niet te zien. Volgens de recentste cijfers van Statbel uit 2017 blijft het vlieggedrag van de Belg toenemen. Voor lange reizen (vier nachten of meer) was er in 2017 een stijging van 4 procent. En misschien het belangrijkst in deze context: ook op de korte afstand wint het vliegtuig terrein. Zo verhoogde TUI Fly afgelopen zomer de capaciteit voor de lijnen naar Nice en Toulon. 

Of de vernieuwde aandacht een kentering kan inzetten, valt moeilijk te voorspellen. Wel duidelijk is dat het internationale treinverkeer ook in de lift zit: het aantal Eurostar-passagiers steeg in 2018, afhankelijk van de bestemming, met 9 tot 15 procent, weten de Nederlandse Spoorwegen. Bij de NMBS noemen ze het moeilijk om een zicht te krijgen op het internationale treinverkeer, want de ticketverkoop gebeurt via verschillende kanalen. De Nederlandse website Treinreiswinkel.nl biedt wel zo’n gecombineerd verkoopplatform aan, en zag vorig jaar 40.000 extra boekingen binnenkomen, volgens de krant Trouw. Ook Belgen gebruiken die website.

Esther Sevens, medeoprichter van de bewustmakingscampagne Zomer Zonder Vliegen ziet voorlopig nog niet veel mensen stoppen met vliegen, maar merkt wel een toename van de excuses in haar vriendenkring. “Een collega zegt me dan: ‘Ik moet iets bekennen, ik ga deze zomer drie dagen naar Stockholm.’ Het is alsof hun gedrag niet in lijn ligt met wat ik, de campagnevoerder, van hen verwacht.” Maar Sevens wil niet elke passagier aan de schandpaal nagelen. “Je hoeft je niet te schamen, zoek gewoon een alternatief. Wees busblij, fietsfier of treintrots.”

‘Collega’s zeggen me nu: ‘Ik moet iets bekennen, ik vlieg deze zomer voor drie dagen naar Stockholm’’
Esther SevensZomer Zonder Vliegen

De publieke schandpaal lijkt ook psycholoog Kaatje Vermeiren niet de beste overtuigingstechniek. “Schaamte is geen goede motor om je gedrag te veranderen.” Zelf nam Vermeiren onlangs de beslissing om niet meer met het vliegtuig te reizen. “Niet uit schaamte, maar omdat ik bewuster wil overwegen welke keuzes een grote impact hebben.” Bij treinreizen geniet ze vooral van het trage reistempo, al geeft ze aan dat het bijbehorende “gebrek aan schuldgevoel” mooi meegenomen is. 

Toch denkt Paul van Lange dat de vliegschaamte functioneel kan zijn. “We gaan die schaamte vanzelf finetunen richting een evenwicht, denk ik. Voor sommige verplaatsingen kun je nu eenmaal niet anders, maar voor afstanden binnen Europa zal die emotie misschien een grotere bewustwording creëren.”

Die zoektocht naar het evenwicht is trouwens al volop bezig. De UGent lijstte vorig jaar een 60-tal steden op waarvoor het vliegtuig uit den boze is, omdat UGent’ers met bus of trein in minder dan 6 uur op hun bestemming kunnen raken. De KU Leuven creëerde een vrijwillige compensatieregeling voor het personeel. Leden van het Vlaams Parlement moeten sinds dit jaar de voorkeur geven aan de trein voor buitenlandse bestemmingen binnen 500 kilometer.

Sven Ornelis post regelmatig foto's van zijn tripjes naar Barcelona op zijn Instagram. Nu wil hij de uitstoot compenseren.Beeld RV - Instagram Sven Ornelis