Sgandal gwaed: Galw am 'ganllawiau clir' am iawndal

Mae un o'r 400 o bobl o Gymru sy’n ymwybodol eu bod wedi derbyn gwaed heintiedig, eisiau gweld canllawiau clir ar sut y bydd iawndal yn cael ei dalu i ddioddefwyr a'u teuluoedd.

Fe wnaeth David Thomas, sydd â hemoffilia, ddarganfod iddo gael ei heintio â hepatitis c yn 10 oed, 13 mlynedd yn ddiweddarach.

Dywedodd cadeirydd yr ymchwiliad cyhoeddus i’r sgandal gwaed heintiedig, Syr Brian Langstaff, y dylai dioddefwyr dderbyn “iawndal priodol”.

Mae disgwyl rhagor o fanylion ddydd Mawrth ar addewid Llywodraeth y DU i dalu “iawndal cynhwysfawr” i’r rhai sydd wedi’u heintio a’u teuluoedd.

Fe wnaeth Mr Thomas ddarganfod fod ganddo hepatitis C yn 1993, dros ddegawd ar ôl iddo dderbyn gwaed heintiedig fel plentyn.

Mae bellach yn glir o’r afiechyd hynny, ond yn 2009 fe dderbyniodd y newyddion fod ganddo glefyd yr afu.

Dywedodd Mr Thomas wrth BBC Cymru yn 2017 bod hanes o hemoffilia o fewn ei deulu a bod ei gefnder, Lee, hefyd wedi’i heintio â hepatitis C yn blentyn.

Bu farw Lee o fethiant yr afu yn y pendraw.

Dywedodd Mr Thomas ei fod "am weld canllawiau clir ar sut y bydd iawndal yn cael ei rhannu ac a fydd yna brawf i benderfynu pwy sy’n derbyn iawndal".

Aeth ymlaen i ddweud mai'r "teimlad yw bod y llywodraeth am sefydlu bwrdd i fonitro’r iawndal ac mae’n mynd i fod yn anodd ceisio apelio yn erbyn unrhyw benderfyniadau’r bwrdd".

"Mi allai hynny fod yn groes i enaid adroddiad Syr Brian [Langstaff]."

Yn 2022, fe wnaeth adroddiad annibynnol gan Syr Robert Francis argymell y dylai iawndal gael ei dalu i ddioddefwyr, beth bynnag fo canfyddiadau’r ymchwiliad cyhoeddus.

Dywedodd Llywodraeth y DU ar y pryd eu bod yn derbyn yr achos foesol dros iawndal, gan roi £100,000 i 4,000 o bobl a gafodd eu heintio.

Yn Nhŷ’r Cyffredin ddydd Llun dywedodd Prif Weinidog y DU Rishi Sunak: “Byddwn yn talu iawndal cynhwysfawr i’r rhai sydd wedi’u heintio a’u teuluoedd oherwydd y sgandal yma, gan dderbyn yr egwyddorion a gafodd eu hargymell gan yr ymchwiliad sy’n adeiladu ar waith Syr Robert Francis.

“Beth bynnag yw’r gost i gyflawni hyn, fe fyddwn yn ei dalu.”

Dywedodd Tony Summers, a gollodd ei fab yn 2008, ei fod eisiau gweld unrhyw iawndal yn mynd at weddw a merch ei fab.

Bu farw Paul Summers yn 44 oed ar ôl iddo gael HIV wedi iddo dderbyn gwaed heintiedig yn ei arddegau.

“Cyn belled ag y mae rhieni, brodyr a chwiorydd yn y cwestiwn, do’n i ddim yn ymwybodol bod iawndal wedi cael ei ystyried,” meddai Mr Summers.

"Fy mhrif bryder oedd darganfod pwy oedd ar fai, pwy achosodd y problemau a sicrhau nad yw unrhywbeth tebyg yn digwydd eto."

Dywedodd yr aelod cabinet dros iechyd, Eluned Morgan, y bydd Llywodraeth Cymru yn cydweithio â Llywodraeth y DU i sicrhau bod pobl o Gymru a’u teuluoedd yn cael eu had-dalu yn unol ag adroddiad interim yr ymchwiliad.