75 jaar later: weten we eindelijk wie Anne Frank verklikt (en zo onrechtstreeks) vermoord heeft?

25 april 1943. Ans van Dijk is ondergedoken in de Marco Polostraat in Amsterdam. Enkele huizen verderop heeft ze twee voormalige klanten van haar hoedenwinkel een schuiladres bezorgd. Maar plots valt de Sicherheitsdienst (SD) er binnen. De twee Joodse dames zijn verraden door een onbekende. Om aan deportatie te ontsnappen, verklikken ze hun beschermengel, Ans van Dijk. Op het Bureau Joodse Zaken van de Amsterdamse politie smeekt die om weer vrijgelaten te worden. Ze belooft plechtig dat ze met de nazi’s zal samenwerken en ondergedoken Joden zal aangeven.

In totaal zou ze dat, in amper anderhalf jaar tijd, zo’n 700 keer gedaan hebben. Althans, zo luidt de beschuldiging wanneer ze in 1947 berecht wordt voor collaboratie. Zelf geeft ze 100 zaken toe, geschiedkundigen houden het intussen op 200, van wie 133 de oorlog niet overleefden. Anne Frank is daar niet bij.

Zelfs eigen broer verlinkt

Van Dijk wordt in 2010 in een boek voor het eerst gelinkt aan het meisje uit het Achterhuis, op basis van de locaties van de verschillende dossiers en de ligging van het Achterhuis, allemaal binnen een kleine cirkel rond Van Dijks woning. Volgens dat boek zou Otto Frank, de vader van Anne en de enige overlevende van de familie, zijn zoektocht naar de schuldigen hebben gestaakt nadat hij had ontdekt dat het een Joodse was.

Het nieuwe boek De Achtertuin van het Achterhuis – een roman – is gebaseerd op de getuigenissen van Gerard Kremer Sr., een verzetsheld die als huismeester werkt in een pand dat door de Wehrmacht is opgeëist. De tuin van dat huis kijkt uit op het Achterhuis. Op zijn werk vangt Kremer al eens telefoongesprekken op. Ans van Dijk hangt er geregeld aan de lijn. Die maakte in het najaar van 1943 haar belofte aan de SD meer dan waar.

Van Dijk begint de zaken systematisch aan te pakken. Overal waar ze onderduikers vermoedt, biedt ze zich aan als iemand die aan valse persoonsbewijzen kan komen. Wie interesse vertoont, wordt aangegeven. Ook haar broer en zijn familie lopen in die val. Ze papt aan met verzetslui, maakt hen wijs dat ze een van hen is, en verlinkt vervolgens de boel.

Lesbische relaties

Van Dijk is niet de enige Joodse vrouw die diensten levert aan de SD om zelf aan vervolging te ontsnappen. Maar ze is wel een geval apart. Ze ziet het speuren naar onderduikers als een fulltime job Tijdens haar proces zegt ze dat ze gedreven werd door panische angst. Maar de ijver en de methodische aanpak die ze aan de dag legde, maakt dat weinig waarschijnlijk.

Toch toont haar verleden aan dat ze mogelijk zware psychische problemen heeft. Als sinds haar vijfde is ze zo onhandelbaar dat er therapie aan te pas komt. Als haar moeder sterft als ze veertien is, worden de zaken alleen nog erger. Haar vader zal later overlijden in een psychiatrische instelling.

Als motief voor haar onverbiddelijke Jodenjacht, die ze ook buiten Amsterdam tijdens haar “vakantie” zal voortzetten, wordt weleens blinde wraak vermoed. Van Dijk is haar hele leven uitgestoten. Ze slaagt er niet in een normaal leven te hebben. En als ze een rist lesbische relaties heeft, wordt ze bij de goegemeente helemaal persona non grata. Nadat ze verraden is door mensen die ze had geholpen, zou ze helemaal zijn geknakt.

Begin augustus 1944. Kremer hoort in de avonduren dat Van Dijk weer aan de telefoon hangt. Ze tipt dit keer over onderduikers in een pand aan de Prinsengracht. Op 4 augustus zal de SD binnenvallen op nummer 263 en de familie Frank en vier anderen ontdekken.

Ondanks de zoektocht naar de verrader van Anne Frank, zwijgt Kremer over wat hij weet. Behalve tegen zijn zoon, die hij wel in vertrouwen neemt. Die wil dat het nu naar buiten komt, voor ook hij het geheim mee in zijn graf neemt.

Vuurpeloton

Voor Ans van Dijk maakt het niet meer uit. Op 14 januari 1948 werd de dan 42-jarige Van Dijk geëxecuteerd door een vuurpeloton van twaalf soldaten met 24 kogels, in Fort Bijlmer. Ze was in 1945 in Rotterdam gearresteerd en kreeg de doodstraf, maar ging daartegen in beroep, omdat ze zei te hebben gehandeld uit lijfsbehoud. Ze vroeg gratie aan de koningin, maar dat werd afgewezen.

Van Dijk is de enige Nederlandse vrouw die voor haar misdaden tijdens de oorlog effectief de doodstraf kreeg.