Witte haaien ontvluchten hun jachtgronden - en blijven lang weg - zodra er orka's opduiken
Nieuw onderzoek zet vraagtekens bij het idee dat witte haaien de meest ontzagwekkende jagers in de wereldzeeën zijn. Een studie van onder meer het Monterey Bay Aquarium in Californië toont aan dat witte haaien wegvluchten uit de wateren waar ze heen zijn getrokken om op jonge zeeolifanten te jagen, zodra orka's opduiken. En het duurt lang voor de haaien terugkeren, tot een jaar lang. Volgens de onderzoekers bewijst dat het belang van interacties tussen toppredatoren voor de ecosystemen, iets waarover we weinig weten in de oceanen.
"Als ze geconfronteerd worden met orka's, zullen witte haaien onmiddellijk de jachtgronden die hun voorkeur genieten verlaten, en ze zullen tot wel een jaar lang niet terugkeren, zelfs als de orka's enkel maar langs trekken", zei doctor Salvador Jorgensen, senior onderzoeker bij het Monterey Bay Aquarium en de belangrijkste auteur van de nieuwe studie.
Het onderzoeksteam registreerde vier ontmoetingen tussen de twee toproofdieren nabij Southeast Farallon Island in het Greater Farallones National Marine Sanctuary voor de kust van San Francisco in Californië.
De onderzoekers analyseerden de interacties tussen de orka's en de witte haaien aan de hand van de gegevens van 165 witte haaien die tussen 2006 en 2013 getagd werden met een elektronische chip, en ze verzamelden 27 jaar aan onderzoeken naar zeehondachtigen, orka's en haaien bij de Farallon-eilanden.
In elk geval dat de wetenschappers onderzochten, ontvluchtten de witte haaien de eilanden zodra de orka's verschenen, en ze kwamen pas terug het volgend jaar.
Jonge zeeolifanten profiteren ervan
Elk jaar tussen september en december komen witte haaien samen bij de Farallon-eilanden om te jagen op jonge zeeolifanten, en meestal blijven ze meer dan een maand rond Southeast Farallon Island zwemmen op zoek naar hun prooien. Voorbijtrekkende orka's jagen ook op zeeolifanten, maar zij duiken slechts af en toe op bij de eilanden.
Om vast te stellen of orka's en witte haaien samen in het gebied voorkwamen, vergeleken de onderzoekers de gegevens van de elektronische chips op de haaien, met waarnemingen "in het veld" van orka's. Dat maakte het mogelijk om na te gaan wat er gebeurde in de zeldzame gevallen dat de beide roofdieren elkaar ontmoetten.
De elektronische tags toonden dat alle witte haaien het gebied begonnen te verlaten luttele minuten nadat de orka's even waren opgedoken. Soms bleven de orka's minder dan een uur in het gebied, maar de tags toonden aan dat de haaien ofwel samen troepten bij andere zeeolifantenkolonies verder langs de kust, ofwel de kust verlieten en de volle zee in zwommen.
"Dit zijn gigantische witte haaien, sommige onder hen zijn meer dan 5,5 meter lang, en meestal zijn ze hier duidelijk de baas", zei Scot Anderson, een wetenschapper bij het Monterey Bay Aquarium. "We observeren sommige van deze haaien al gedurende de laatste 15 tot 20 jaar, en een paar van hen zelfs al langer."
De zeeolifantenkolonies op de Farallon-eilanden profiteren indirect van deze interacties tussen de orka's en de haaien. Uit de gegevens blijkt dat er 4 tot 7 keer minder gevallen zijn waarin er op zeeolifanten gejaagd wordt in de jaren dat de haaien weggetrokken zijn.
"Gemiddeld leggen we elk seizoen zo'n 40 gevallen vast van zeeolifanten die bejaagd worden door haaien bij Southeast Farallon Island", zei Anderson in een persmededeling van Monterey Bay Aquarium. "Nadat de orka's opgedoken zijn, zien we geen enkele haai meer en worden er geen zeeolifanten meer gedood."
Risico's vermijden
De bevindingen van de studie maken het belang duidelijk van de interacties tussen toproofdieren, iets waarover we in de oceanen slechts weinig weten.
"We denken er meestal niet over na hoe angst en het vermijden van risico's een rol zouden kunnen spelen in het bepalen van waar toproofdieren jagen en hoe dat de ecosystemen in de oceaan beïnvloedt", zei Jorgensen. "Het blijkt dat deze risico-effecten zeer sterk zijn, zelfs voor grote roofdieren als de witte haaien - sterk genoeg om hun jachtactiviteiten te verleggen naar gebieden die minder hun voorkeur wegdragen maar die veiliger zijn."
De onderzoekers trokken geen conclusies in verband met de vraag of orka's witte haaien als prooi op de korrel nemen, of dat ze de competitie intimideren vanwege de calorierijke zeeolifanten.
"Ik denk dat dit aantoont dat voedselketens niet altijd lineair zijn", zei Jorgensen. "Zogenaamde laterale interacties tussen toproofdieren zijn wel bekend op het land, maar zijn veel moeilijker vast te leggen in de oceanen. En omdat deze interactie niet zo erg vaak gebeurt, kan het wel langer duren voor we er volledig de dynamiek van begrijpen."
Vluchten van Californië naar Hawaï
Veel gebeurt het blijkbaar niet, maar er zijn wel een aantal incidenten bekend van orka's die, al dan niet met succes, jagen op witte haaien.
In 2015 werd er een geval opgetekend van een school orka's die een witte haai doodden aan de kust van Zuid-Australië, en in 2017 spoelden er aan de kust in Zuid-Afrika vier witte haaien aan, waarvan de lever "met chirurgische precisie" verwijderd was. Volgens plaatselijke wetenschappers was dat het werk van een school orka's.
En ook aan de Farallon-eilanden zijn er twee incidenten geweest. In oktober 1997 hield een orka een witte haai ondersteboven vast om tonische onbeweeglijkheid op te wekken. De orka hield de haai 15 minuten lang vast, wat maakte dat de haai stikte omdat er geen water door zijn kieuwen stroomde. De orka at daarop de lever van de dode haai op.
In 2000 deed zich blijkbaar een soortgelijk incident voor, maar de afloop daarvan is niet duidelijk. Wel duidelijk is dat na de beide incidenten de plaatselijke haaienpopulatie van zo'n 100 exemplaren onmiddellijk wegvluchtte.
Na het incident in 2000 bleek dat een haai met een satellietchip onmiddellijk 500 meter diep is gedoken, en vervolgens van Californië naar Hawaï is gezwommen.