‘Een van de meest verslavende drugs wordt in roze flesjes aan onze kinderen aangeboden’: wat u moet weten over wegwerpvapes

In het Verenigd Koninkrijk zijn ze ermee bezig, in Frankrijk ook, maar wij zijn het eerste land dat van Europa de toestemming krijgt om wegwerpvapes te verbieden. Om jongeren van de nicotine te houden, is de verkoop vanaf 1 januari 2025 verboden.

Vapen is het inhaleren van een verdampte vloeistof die meestal nicotine bevat. Die vloeistof zit in een vape-pen, een toestel dat lijkt op een markeerstift of grote USB-stick. Al een jaar of tien beleeft vapen een enorme opmars: de Amerikaanse organisatie Global State of Tobacco Harm Reduction schat dat wereldwijd inmiddels zo’n 82 miljoen mensen vapen. Het product wordt in de markt gezet als een rookstopmiddel en het is een minder schadelijk alternatief voor de sigaret.

Maar de laatste jaren richt de vape-industrie zich nadrukkelijk op jongeren met wegwerppennen van amper 5 tot 20 euro per stuk, in vrolijke kleuren en met allerlei smaakjes, van banaan over slagroom tot cola. Volgens een onderzoek van VAD, het Vlaams expertisecentrum voor alcohol en andere drugs (afgenomen tijdens het schooljaar van 2021 - 2022), gaf één op de vijf jongeren toe dat ze vapeten in het jaar voor de bevraging. De kans lijkt reëel dat dat aantal de afgelopen twee jaar nog is toegenomen. “Sinds de intrede van de wegwerpvape in Groot-Brittannië in 2021 is het aantal jonge gebruikers verdrievoudigd”, zegt Pieter Debognies van het Vlaams Instituut Gezond Leven.

Officieel mogen minderjarigen helemaal geen vapes kopen, maar uit een recente steekproef van de FOD Volksgezondheid met minderjarige mysteryshoppers bleek dat 80 procent van de supermarkten en tankstations zich niet hield aan de leeftijdsgrens. Professor geneeskunde en gezondheidswetenschappen Filip Lardon (Universiteit Antwerpen), die de Hoge Gezondheidsraad adviseert over tabaksbeleid, spreekt regelmatig op scholen over roken. “Ik zie ondertussen kinderen van het zesde en zelfs vierde leerjaar die nietsvermoedend zoete smaakjes vapen. Het probleem is totaal ontspoord.”

Imago

Een goede zaak, oordelen de experts daarom over het verbod, en niet alleen voor de jongeren. Die wegwerpvapes creëren namelijk onnodig veel afval. Maar ook: “De focus op het probleem van jonge vapers tast het imago van de e-sigaret aan, terwijl het een goed alternatief is voor rokers die willen stoppen”, zegt Debognies.

En daarmee zijn we bij een heikel punt beland. Want er valt wel degelijk veel te zeggen voor de e-sigaret: de Britse gezondheidsdienst stelde enkele jaren geleden dat vapen 95 procent veiliger is dan tabak roken. Dus wat als al die (jonge) vapers door het verbod toch weer kiezen voor the real deal?

“Voor de allerjongste generatie is dit een goed signaal, maar wat gaan de huidige gebruikers doen? Gaan die jongeren zomaar stoppen?”, vraagt Debognies zich af. Jongeren die vapen hebben volgens de bevraging vaak al sigaretten gerookt of combineren de twee, dus de terugkeer naar tabak is mogelijk maar een kleine stap. Of zullen ze hun heil zoeken op het internet, waar je zelfs via Snapchat vapes kunt kopen maar geen idee hebt van wat er precies in zit? En zal er de komende maanden gehamsterd worden?

In dezelfde lijn: wat met de volwassen gebruikers van de wegwerpvapes? Er zijn hervulbare vapes op de markt, maar die kosten makkelijk 40 tot 100 euro, wat duur is als je weet dat rokers vaker lager opgeleid zijn en dus een beperkter inkomen hebben. “In Groot-Brittannië schatten experts dat het verbod op de wegwerppen negen tot tien keer meer volwassenen treft dan jongeren. We moeten vermijden dat die mensen in januari opnieuw gaan roken”, zegt Debognies.

In Nederland hebben ze daarom voor een andere aanpak gekozen: daar mogen de vapes geen lekkere smaakjes meer bevatten. Lardon is niet overtuigd: “Als je vape dan toch naar sigaretten smaakt, kies je dan niet sneller voor echte tabak?”

Het is een lastige evenwichtsoefening, beaamt de professor. “Ja, er zal collateral damage zijn. Ik zie ook mensen op X fulmineren dat er tegenwoordig niets meer mag. Maar wat is het alternatief? Nicotine, een van de meest verslavende drugs, wordt in roze flesjes aan kinderen aangeboden. Dat kunnen we toch niet zo laten?”

Het kabinet van minister Vandenbroucke benadrukt dat de beslissing om de wegwerpvape te verbieden is genomen met jonge kinderen indachtig. “Zij associëren die zoete smaakjes nog niet met tabak, dat komt pas later.”

Sigaretten duurder

Voor de anderen is er het grote antitabaksplan van Vandenbroucke, dat ook in januari ingaat. Kort samengevat: het rookverbod wordt uitgebreid naar onder meer speelpleinen en pretparken en kranten- en supermarkten mogen hun rookwaren niet langer etaleren. Sigaretten worden ook zo’n 2 euro duurder, waardoor de prijs richting 10 euro per pak gaat. “Daarmee wordt de stap naar tabak weer wat groter. Voor wie wil stoppen, zijn wegwerpvapes bovendien niet de enige optie”, zegt de woordvoerster van Vandenbroucke.

Ondertussen zit ook de vape-industrie niet stil. Zij voelden de bui al langer hangen en zijn naarstig op zoek naar alternatieven om hun jonge klanten toch vast te houden. Debognies: “Er zijn nieuwe herbruikbare toestellen op de markt die erg op de wegwerpvarianten lijken: ze zijn kleurrijk en goedkoop. En we weten dat voor jongeren vooral dat laatste de doorslag geeft.”