De begroting ziet er schitterend uit, maar de rekenmeesters zijn kritisch

Tijdens het begroten in deze snikhete zomer moeten de gedachten van Wopke Hoekstra soms afgedwaald zijn naar ijziger windstreken. Terwijl zijn collega’s aan de coalitietafel zich euforisch wentelden in florissante economische voorspellingen, dacht Hoekstra aan het droeve lot van poolreiziger Robert Scott. De Britse avonturier crepeerde in 1912 tijdens een legendarisch slecht georganiseerde expeditie naar de Zuidpool van honger en kou, samen met zijn manschappen.

Zoals Scott willen Hoekstra en de andere bewindslieden niet eindigen, vertelt hij dinsdagmiddag aan de Tweede Kamer, gezeten naast het nog ongeopende koffertje met zijn eerste Miljoenennota. De Nederlandse minister van Financiën neemt liever een voorbeeld aan Roald Amundsen, de Noor die slechts 34 dagen voor Scott als eerste mens de uiterste zuidpunt van de aardbol bereikte. Met dank aan een minutieuze, jarenlange voorbereiding sleede Amundsen in een vloek en een zucht naar zijn bitter koude bestemming, plantte er zijn vlag en was bij wijze van spreken voor het avondeten weer thuis.

Een poolexpeditie als metafoor voor het maken van een rijksbegroting: het is weer wat anders dan de gebruikelijke teksten over ‘het op orde brengen van de financiën’ die de schatkistbewaarders voor hem bezigden op hun jaarlijkse moment suprême. De boodschap die Hoekstra met zijn parabel wil uitdragen komt uiteraard op hetzelfde neer: dit kabinet heeft een prudente en toekomstbestendige begroting gemaakt die Nederland goed voorbereidt op de barre tijden die helaas ooit zullen wederkeren.

Huishoudboekje

In 2019 zal het huishoudboekje van staat – ijs en weder dienende – het vierde jaar op rij afsluiten met zwarte cijfers. Het Centraal Planbureau verwacht dat de overheid volgend jaar een begrotingsoverschot van 1,0 procent realiseert. Dat is nog iets beter dan de 0,9 procent waar het kabinet dit jaar op afstevent. Hierdoor zal de staatsschuld eind 2019 dalen naar 49,1 procent. Dat is niet ver meer boven het niveau van voor de economische crisis (circa 43 procent). In euro’s uitgedrukt is de staatsschuld overigens nog wel fors hoger dan voor de grote recessie.

Hoewel de regering dus geld opzij zet voor de hongerwinter, heeft zij toch geld weten te vinden voor wat extra koopkrachtsnoepjes. Daardoor gaan gezinnen er in doorsnee niet 1,3 maar 1,5 procent in koopkracht op vooruit. Het kabinet heeft de burgers op de valreep ruim 700 miljoen euro cadeau gedaan door minder inkomstenbelasting te heffen dan eerder gepland. Ook mkb-ondernemers krijgen een onverwacht belastingcadeautje in box 2.

Een fantastische begroting dus: iedereen rijk en de schatkist loopt en passant ook nog vol. Wie kan daar kritiek op hebben? Laat dat maar aan de Raad van State en het Centraal Planbureau over. Zij voorzagen de Miljoenennota dinsdag van het nodige zure commentaar. Want zo prudent is die begroting van Hoekstra helemaal niet, constateren de onafhankelijke vorsers aan de zijlijn.

Zuinig mondje

‘Er is sprake van een verslechtering van het structureel begrotingssaldo. Dit is het gevolg van extra uitgaven die vanuit economisch oogpunt bekeken niet in de rede liggen in de huidige gunstige conjuncturele jaren’, schrijft de Raad van State in zijn oordeel over de rijksbegroting. Ook het CPB trekt een zuinig mondje: ‘Ondanks de hoogconjunctuur verbeteren de overheidsfinanciën niet verder. Dit duidt op een expansief begrotingsbeleid, waarmee er minder buffers opgebouwd worden voor magere jaren.’

De Raad van State zet nog andere vraagtekens bij de begrotingsdiscipline van dit kabinet: ‘Verschillende uitgavenverhogingen in de begroting worden gedekt door meevallers bij de sociale zekerheid en de zorg.’ De Raad van State is daar kritisch over, omdat die extra kosten (het dichtdraaien van de gaskraan, extra uitgaven aan defensie, infrastructuur en het onderwijs) structureel zijn, maar de meevallers die ertegenover staan niet. Zo is de meevaller van de zorgkosten zeer waarschijnlijk incidenteel. In het verleden vielen de zorgkosten juist vaak tegen, omdat die kosten heel moeilijk in de hand te houden zijn. Het kabinet verhoogt dus de uitgaven, maar regelt de dekking voor die uitgaven maar voor één of twee jaar. De Raad van State: ‘Dat lijkt niet in lijn met het uitgangspunt dat meevallers niet mogen worden gebruikt voor nieuw beleid en roept dan ook de vraag op hoe dit te rijmen is met de budgettaire spelregels.’

Cadeautjes uitdelen

Het kabinet schrijft de Raad van State in een reactie dat de overheidsfinanciën op de langere termijn inderdaad verslechteren door zijn beleid, maar stelt dat dit een ‘afruil’ is omdat het ‘wil investeren in de toekomst’. Lastenverlichting voor burgers en bedrijven valt volgens het kabinet ook onder die investering.

Het patroon is telkens hetzelfde: politici moeten cadeautjes uitdelen aan hun kiezers om herkozen te worden. Juist als het goed gaat met de economie groeit de druk op politici om uit te delen en de pot te verteren. Doe niet zo ongezellig, neem er nog eentje: geniet ervan! Terwijl iedereen in het calvinistische Nederland, politici en kiezers, in tijden van crisis juist al snel doordrongen is van de noodzaak tot bezuinigen. Dus wordt het dak weer gerepareerd als het regent en danst heel Nederland op straat als de zon schijnt. Ook poolreiziger Hoekstra kan zich niet aan die menselijke wetmatigheid onttrekken. Dat pakte Roald Amundsen toch anders aan.