Op twee jaar tijd eiste het conflict tienduizenden doden en joeg het meer dan 12 miljoen mensen op de vlucht. De oorlog barstte op 15 april 2023 los, toen de vroegere strijdmakkers Abdel Fattah al-Burhan, op dat moment legerleider en de facto president, en leider van de paramilitaire groepering Rapid Support Forces (RSF) Mohammad Hamdan Daglo, ook bekend als Hemedti, de wapens tegen elkaar opnamen.

In oktober 2021 hadden de twee mannen nog samen een overgangsregering, geleid door een burger, omvergeworpen, waarmee een einde kwam aan de overgang naar een democratisch bestuur. Al-Burhan werd als legerleider de de facto president en Hemedti zijn adjunct. Al snel ontstonden de eerste spanningen tussen de twee, die in maart 2023 hun hoogtepunt bereikten tijdens onderhandelingen over de integratie van RSF in het regeringsleger (SAF), en over wie het bevel over de RSF zou voeren.

Toen RSF-eenheden op 15 april 2023 legerbasissen in Khartoem en elders aanvielen, was de crisis compleet. In de eerste dagen konden ze onder meer de hand leggen op het presidentieel paleis en de internationale luchthaven. Het lukte hen echter niet om die controle te vertalen naar een doorslaggevende staatsgreep, waardoor hun greep op de macht al die tijd betwistbaar bleef. In de strijd om de definitieve controle over de hoofdstad vielen in de maanden erop honderden doden.

LEES OOK. Legerbaas: “Vrede in Soedan alleen mogelijk als paramilitairen overwonnen zijn”

Verschoven machtsbalans

Tot september 2024 hadden de paramilitairen de overhand, maar ruim een half jaar geleden verschoof de machtsbalans in het voordeel van de SAF. Het regeringsleger slaagde er toen in vanop drie fronten de aanval te openen op RSF-stellingen in Khartoem, en begon in oktober, met succes, ook tegenoffensieven in twee andere regio’s.

De euforische taferelen die regeringssoldaten op sociale media verspreidden na de herovering van Khartoem geven het symbolische belang ervan aan: het paleis was essentieel voor zowel de symbolische als operationele greep die de RSF hadden over de hoofdstad en de regio errond.

De herovering van Khartoem wordt dan wel als een belangrijke mijlpaal gezien, toch zal die geen einde maken aan het menselijke lijden en de zware humanitaire tol. Het regeringsleger vestigt zich weer in Khartoem, terwijl de RSF zich terugplooien op Darfoer.

Van betekenisvolle onderhandelingen is helemaal geen sprake. Na drie weken oorlog kwamen de twee partijen in de Saoedische stad Djedda nog overeen een week lang de vijandelijkheden te staken, maar een dag later werd het staakt-het-vuren al geschonden. Latere gespreksrondes leverden nog wel aankondigingen over wapenstilstanden op, maar die waren nooit een lang leven beschoren.

Beide strijdende partijen begingen zware wreedheden, maar de RSF-troepen overtroffen op dat vlak het regeringsleger. “De oorlog in Soedan is een oorlog op mensen”, zei Christopher Lockyear, secretaris-generaal van Artsen zonder Grenzen, midden maart aan de VN-Veiligheidsraad. “RSF, regeringsleger en andere partijen slagen er niet alleen niet in de burgers te beschermen, ze verergeren zelfs hun lijden.”

Humanitaire tol

Net zoals tijdens de oorlog die van 2003 tot 2020 in Darfoer woedde, begingen de paramilitairen massamoorden. Het regime bombardeerde herhaaldelijk dichtbevolkte regio’s. Beide partijen hebben essentiële civiele infrastructuur vernietigd en humanitaire hulp geblokkeerd. Al in juli 2023 kondigde de aanklager van het Internationaal Strafhof aan dat er een onderzoek geopend is naar de wandaden in Darfoer.

Naast de wreedheden kwam de oorlog ook met een zware humanitaire tol. De VN schat dat de helft van de bevolking, 24,6 miljoen mensen, kampt met acute voedselonveiligheid, onder meer vanwege de torenhoge inflatie die ervoor zorgt dat miljoenen mensen amper in hun basisnoden kunnen voorzien. In vijf regio’s, waar 1,3 miljoen kinderen jonger dan vijf wonen, is de hongersnood uitgeroepen, in vijf andere regio’s zal dat naar alle waarschijnlijkheid volgende gebeuren.

LEES OOK. Vicepresident Zuid-Soedan opgepakt, vrees voor nieuwe burgeroorlog

Bijna een derde van de totale bevolking van Soedan sloeg de voorbije twee jaar al op de vlucht: 3,5 miljoen mensen staken de landsgrenzen over, en nog eens 8,8 miljoen anderen zijn in eigen land op de vlucht. Meer dan dertig miljoen mensen, of bijna twee op de drie Soedanezen, heeft dit jaar humanitaire hulp nodig, schat de VN. De helft van die groep zijn kinderen.

Hoofdstad

Anders dan eerdere oorlogen werd er nu ook zwaar gevochten in hoofdstad Khartoem. Het staatsapparaat en de stedelijke elite worden getroffen, waardoor van een functionerend parlement geen sprake meer is. De economie, infrastructuur en sociale dienstverlening in Soedan “staan op instorten”, zei Unicef-topvrouw Catherine Russell midden maart nog aan de VN-Veiligheidsraad. Zo gaat zo goed als een hele generatie (16,5 miljoen kinderen) niet langer naar school.

Steun van landen uit de wijde regio liet de strijdende partijen toe om de voorbije twee jaar de oorlog te laten voortduren. Tot in de Golfregio kozen verschillende regimes kamp in dit conflict. De Verenigde Arabische Emiraten (VAE) worden gezien als een belangrijke steunpilaar voor de RSF. In een procedure voor het Internationaal Gerechtshof noemde de junta de Emiraten de “motor” achter de genocide in Darfoer.

Onderzoek van Amnesty International uit juli 2024 wees uit dat behalve de Emiraten ook China, Rusland, Turkije, Jemen en Servië in variërende mate wapens en munitie aan SAF en/of RSF leverden.

Op de tweede verjaardag van de start van het conflict organiseren de EU, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Frankrijk samen een internationale conferentie over Soedan.