Liveblog - Iraanse vicepresident Mokhber neemt over van verongelukte president Raisi, "wellicht geen koerswijziging"

De stafchef van het Iraanse leger, Mohammad Bagheri, heeft een onderzoek bevolen naar de oorzaak van de helikoptercrash waarbij onder meer president Ebrahim Raisi omkwam. Dat meldt persbureau Isna. Bagheri heeft "een hooggeplaatste commissie" gevraagd om het onderzoek te voeren.

De condoleances die Charles Michel, voorzitter van de Europese Raad, namens de EU heeft aangeboden aan Iran na de dood van president Ebrahim Raisi, zijn verkeerd gevallen bij een groot deel van de Tweede Kamer in Nederland. Veel partijen vinden dat Michel voorbijgaat aan het leed van de slachtoffers van het Iraanse regime en hun nabestaanden.

"Niet in mijn naam", reageert PVV-leider Geert Wilders op X. VVD'er Ruben Brekelmans merkt op dat Michel met "geen woord" rept over de vele slachtoffers van het regime in Teheran, de nog altijd voortdurende gijzeling van een Zweedse EU-diplomaat en de levering van wapens aan Rusland. "Compleet de plank misgeslagen", vindt hij.

D66-Kamerlid Jan Paternotte vindt de haast waarmee Michel namens de Europese Unie condoleances aanbiedt "totaal misplaatst, gezien de vele slachtoffers die Raisi en zijn regime maken en gemaakt hebben". SP-voorman Jimmy Dijk voorziet het bericht van Michel op X van het commentaar: "ongehoord, ongepast, ongeschikt".

BBB-Kamerlid Gijs Tuinman vindt dat Nederland een "aanvullend statement" moet maken "waarin de door president Raisa aangerichte slachtpartijen wel belicht worden". NSC'er Caspar Veldkamp vult de condoleances van Michel zelf aan zodat die niet gericht zijn aan de nabestaanden van Raisi, maar aan "de families van hen die zijn vermoord, gemarteld en onderdrukt".

Morgenochtend wordt een herdenkingsceremonie gehouden in de noordwestelijke stad Tabriz, gevolgd door een ceremonie in de religieuze pelgrimsstad Qom. Dat schrijven verschillende Iraanse media.

Het lichaam van Raisi zal na de ceremonie naar de Iraanse hoofdstad Teheran overgebracht worden. Hij zal uiteindelijk in zijn thuisstad Mashad worden begraven. Het is nog niet bekend wanneer de begrafenissen zijn. 

"Aangezien Iran binnen het Turkse verantwoordelijkheidsgebied voor noodhulp valt, hebben de autoriteiten gecontroleerd of er een signaal was van de helikopter toen het nieuws over de crash bekend werd", zegt de Turkse minister van Transport Abdulkadir Uraloglu.

"Maar helaas", gaat de minister verder. "We denken dat het systeem hoogstwaarschijnlijk was uitgeschakeld of dat de helikopter niet over zo'n signaleringssysteem beschikte, omdat die signalen anders zeker zouden worden opgemerkt."

Verschillende landen hebben gereageerd op de dood van de Iraanse president. "Frankrijk betuigt zijn condoleances aan de Iran na de dood van president Raisi", meldt het ministerie van Buitenlandse Zaken in een verklaring. De premier van Italië, Giorgia Meloni, heeft haar "solidariteit en die van Italië aan de Iraanse regering en het Iraanse volk" betuigd, in de hoop "dat de toekomstige Iraanse leiding zich zal inzetten voor de stabilisatie en pacificatie van de regio".

"Egypte rouwt met grote droefheid en diepe pijn om de president van Iran, die zondag is overleden bij een tragisch ongeluk", zegt het presidentschap in een persbericht. President Abdel-Fattah al-Sisi betuigt "zijn oprechte condoleances en medeleven" aan het Iraanse volk.

Giorgos Gerapetridis, de minister van Buitenlandse Zaken van Griekenland, betuigt zijn "condoleances aan de Iraniërs en de Iraanse regering" en verklaarde op een Griekse radiozender het gevoel te hebben "dat ondanks de lichte tijdelijke schommelingen er geen verandering zal zijn in het buitenlands beleid van Iran, noch in de regionale of internationale reactie op Iran".

"Het is triestig om het nieuws te vernemen", reageert de Braziliaanse president Lula da Silva. "Mijn condoleances aan de Iraanse overheid en bevolking."

"Onze condoleances aan het volk van Iran voor de door van president Raisi, buitenlandminister Amir-Abdollahian en alle anderen die omkwamen bij de helikoptercrash", schrijft NAVO-woordvoerster Farah Dakhlallah. 

Ook de Europese Unie heeft al haar medeleven betuigd. Maar bij de meeste westerse regeringsleiders blijft het zoals gezegd nog stil.

De dood van de Iraanse president Ebrahim Raisi in een helikopterongeluk "is een monumentale en strategische klap voor ayatollah Ali Khamenei". Zo reageert de Iraanse oppositie, ook wel gekend als de National Council of Resistance of Iran (NCRI).

Het overlijden zal een "reeks repercussies en crises binnen de religieuze tirannie veroorzaken die de jonge opstandelingen tot actie zullen aanzetten", stelt Maryam Rajavi, voorzitter van de NCRI, in een verklaring.

Raisi is allesbehalve een onbesproken figuur. Na de revolutie stapte hij in de magistratuur en bekleedde hij van 1985 tot 1988 de functie van viceprocureur in Teheran, een positie die hem linkt aan de duizenden executies in Iran van politieke gevangenen in de jaren tachtig. Rajavi noemt hem daarom de "dader van de massamoord op politieke gevangenen in 1988". 

Voorlopig hebben noch de Verenigde Staten, noch andere grote westerse mogendheden zoals Frankrijk, Duitsland of het Verenigd Koninkrijk gereageerd op de dood van de Iraanse president.

Er waren wel condoleances van Charles Michel, voorzitter van de Europese Raad, en van de Europese buitenlandvertegenwoordiger Josep Borrell. De EU heeft Iran naar eigen zeggen ook ondersteund met satellietinformatie in de zoektocht naar het helikopterwrak.

Ook de Poolse president Duda heeft al gereageerd op X. En dan houdt het voorlopig zowat op.

De overleden president Raisi en de andere 8 slachtoffers van de helikoptercrash zullen morgen herdacht worden in Tabriz, de stad waar ze naar op weg waren na het inhuldigen van een dam. Dat meldt het nieuwsagentschap Tasnim. Voor hun begrafenis zullen de lichamen eerst forensisch worden onderzocht. 

Het helikopterongeluk in Iran roept nog veel vragen op: wat is er nu exact gebeurd? En wat zijn de gevolgen van de dood van de president voor Iran? In dit stuk gaan we op zoek naar antwoorden:

Pools president Andrzej Duda uit zijn medeleven met de familieleden van de slachtoffers van de helikoptercrash, waarbij onder meer de Iraanse president om het leven kwam. "Ik ben diep ontroerd door het nieuws van de tragische dood van de president van Iran, samen met zijn regeringsdelegatie."

Hij trekt een parallel met schok die door Polen ging na de crash van het Poolse regeringsvliegtuig in 2010, waarbij toenmalig president Lech Kaczyński om het leven kwam. "Wij Polen kennen het gevoel van shock en leegte, dat in de harten van mensen en in het land achterblijft na het plotselinge verlies van politieke leiders, na het plotselinge verlies van dierbaren en vrienden."

Mohammad Mokhber, de eerste vicepresident onder Raisi, neemt het presidentsschap tijdelijk over. Mokhber (68), die doctor is in internationaal recht en in management, staat net als Raisi dicht bij ayatollah Khamenei. 

Hij was in het verleden onder meer lid van Iraanse Revolutionaire Garde, CEO van een lokaal telecombedrijf, voorzitter van een bank en vicegouverneur van de Iraanse provincie Khoezistan. Voor hij vicepresident werd, leidde hij 14 jaar lang de Setad, een machtig miljardenconglomeraat van bedrijven, gebouwen en investeringen dat in dienst staat van de ayatollah. 

Mokhber stond in 2010 een paar jaar op de Europese sanctielijst wegens zijn mogelijke betrokkenheid bij "activiteiten inzake nucleaire of ballistische raketten". In oktober 2022 trok hij naar Moskou om een deal af te ronden waarbij Iran Shahed-drones en raketten aan Rusland levert, om de Russische invasie in Oekraïne te ondersteunen. 

Na de dood van de Iraanse minister van Buitenlandse Zaken Hussein Amir-Abdollahian neemt viceminister Ali Bagheri Kani zijn functie over. Kani is een ervaren diplomaat en was onder meer de belangrijkste onderhandelaar in een gevangenruildeal tussen de VS en Iran van september vorig jaar.

Eurocommissaris voor crisismanagement Janez Lenarčič verdedigt de Europese beslissing om Iran te ondersteunen met satellietbeelden bij de zoektocht naar het wrak van de helikopter. Toen hij dat gisteren aankondigde op X kreeg hij forse kritiek, als zou hij een schurkenstaat steunen. 

Volgens hem ging het geenszins om "politieke steun aan een regime of establishment", schrijft hij nu op X. "Het is eenvoudigweg een uiting van de meest eenvoudige menselijkheid."

Israël heeft niets te maken met de dodelijke helikoptercrash in Iran, zo berichten Israëlische media. Israël heeft officieel nog niet gereageerd op het ongeval in het land van zijn aartsvijand.

"Wij waren het niet", zegt een anonieme Israëlische bron ook aan persagentschap Reuters. De Israëlische krant Jediot Achronot schrijft dat Israël niet verwacht dat het overlijden van de president en buitenlandminister een grote impact zal hebben op zijn land. Het verwacht ook geen verandering in het beleid van Iran tegenover Israël.

Ook wie de opvolger van Raisi wordt, zal volgens de krant geen groot verschil maken. "De persoon die de beslissingen neemt over het Iraanse nucleaire programma en de anti-Israëlische terreurcampagne is ayatollah Ali Khamenei (de geestelijke leider van Iran, red.)", aldus de krant.

Iran en Israël gelden als gezworen vijanden. Teheran steunt gewapende groeperingen zoals Hamas in de Gazastrook, Hezbollah in Libanon en de Houthi-rebellen in Jemen. Hezbollah en de Houthi-rebellen steunen Hamas in de oorlog tegen Israël met aanvallen op Israëlische doelen.

Ook ayatollah Khamenei, de hoogste religieuze leider van Iran, heeft nu ook zijn deelneming geuit over de dood van president Raisi. Khamenei spreekt over het "martelaarschap" van de president en zijn metgezellen.

Volgens Khamenei was Raisi "een nobele en onbaatzuchtige man", die zijn tijd volledig besteedde aan "inspanningen voor het dienen van het volk, het land en de islam". 

Khamenei roept 5 dagen van nationale rouw uit. Hij bevestigt ook dat er volgens de grondwet binnen de 50 dagen een nieuwe president verkozen moet worden.

De helikopter waarmee de Iraanse president Ebrahim Raisi om het leven gekomen is, is een Bell 212 die in de Verenigde Staten gemaakt is.

Bell Helicopter (nu Bell Textron) ontwikkelde dat type toestel in de late jaren 60 als upgrade van de UH-1 Iroquois-helikopter van het Canadese leger. Het is een helikopter met 2 turboshaft-motoren in plaats van 1, waardoor hij een groter laadvermogen kreeg. Het toestel is ontworpen voor onder meer vuurondersteuning vanuit de lucht, medische evacuatie, verkenning, in- en uitvliegen van troepen en transport van vracht.

In 1971 werd het toestel in gebruik genomen door het Canadese en het Amerikaanse leger. De Bell 212 werd ook aangepast om te gebruiken voor de burgerluchtvaart. Onder meer reddingsdiensten, de olieboringsindustrie en sectoren die in onherbergzame gebieden actief zijn, maken daarvan gebruik.

De specifieke helikopter die betrokken was in deze crash, werd volgens de Arabische nieuwszender Al Jazeera opnieuw geconfigureerd om 15 mensen te vervoeren, inclusief een piloot. Het was al een ouder toestel. Sancties hebben het voor Iran moeilijk gemaakt om onderdelen of nieuwe vliegtuigen te verkrijgen.

De meest recente dodelijke crash van een Bell 212 vond plaats in september 2023, toen een privétoestel neerstortte voor de kust van de Verenigde Arabische Emiraten, zegt de Flight Safety Foundation.

Boven het mausoleum van de Iraanse, voor sjiitische moslims heilige stad Qom, wappert nu een zwarte vlag, melden Iraanse media. In het mausoleum rust Fatima, de zus van imam Reza. Die imam was de achtste van de 12 imams, die door de sjiieten worden beschouwd als de afstammelingen van de profeet Mohammed. Ook boven het heiligdom van imam Reza zelf, in Mashdad, wappert een zwarte vlag.

"Het is nog heel pril, over de oorzaak tasten we in het duister", zegt correspondente in het Midden-Oosten Daisy Mohr. "Er wordt veel gesproken over het slechte weer, de regen, de dikke mist in het bergachtige gebied. Mogelijk is de heli tegen de bergwand gevlogen. Maar er wordt ook gezegd dat de vliegindustrie verouderd is door de sancties. Reserve-onderdelen, ook voor Iraanse passagiersvliegtuigen, zijn moeilijk te krijgen. Er worden misschien andere opties gekozen die niet zo veilig zijn. Dus, onderhoud dat niet up-to-date is, dat kan ook."

Hoe zeker zijn we dat het een ongeval is? "Iran heeft de nodige vijanden, er zijn ook wel andere theorieën, maar ik moet zeggen dat dat tot nu toe echt goed meevalt. Het gaat vooral over het hele slechte weer en de mist."

In Iran werd gisteren al met ontzetting gereageerd. "De staatstelevisie zond beelden met gebeden uit, en uit het politieke en religieuze establishment kwamen al berichten van medeleven. Maar Raisi was niet bij iedereen populair. Hij was de president die de opstanden na de dood van Masha Amini hard neergeslagen heeft, mensen heeft laten oppakken en ter dood veroordelen. Een deel van Iran dat een andere koers voor het land wil, is op dit moment misschien niet zo rouwig."

De vicepresident neemt het voorlopig over, in afwachting van nieuwe verkiezingen die volgens de voorschriften binnen de 50 dagen moeten plaatsvinden. "Maar vergeet niet dat de echte macht niet bij de president ligt, wel bij ayatollah Ali Khamenei. Die had gisteren, nog voor het nieuws over de dood bekend was, al gereageerd met een oproep tot kalmte. Er zal niets veranderen, zei hij."

Khamenei is 85 jaar, er wordt veel gespeculeerd over wie hem zou opvolgen. President Raisi was een van de grootste kanshebbers. "Dit heeft hoe dan ook een ernstige impact op een land waar de spanningen nu al hoog zijn."

De lichamen van de 9 slachtoffers van de helikoptercrash, onder wie de Iraanse president, zijn geborgen, zo melden de Iraanse hulpdiensten. "We brengen de lichamen momenteel over naar Tabriz", zo laat het hoofd van de Iraanse Rode Halve Maan weten. Tabriz is een grote stad in het noordwesten van Iran. 

De eerste reacties druppelen binnen op het bericht over de dood van de Iraanse president Raisi en minister van Buitenlandse Zaken Hussein Amir-Abdollahian. Pakistan roept een dag van rouw uit en stelt dat "Iran de tragedie te boven zal komen". 

De Indiase president Modi stelt "diepbedroefd en geschokt te zijn" over het overlijden van de president. "Zijn bijdrage tot het versterken van de bilaterale relaties tussen India en Iran zal altijd herinnerd worden." De Russische ambassade in Teheran stuurt haar condoleanties. Volgens president Poetin heeft Raisi een "onschatbare bijdrage geleverd aan de Russisch-Iraanse relaties".

"Dit is een onherstelbaar verlies, niet alleen voor de Iraanse maatschappij", klinkt het vanuit Wit-Rusland. "Wit-Rusland is een ware vriend verloren."

De Verenigde Arabische Emiraten laten weten "solidair te zijn met Iran in deze moeilijke tijd". Ook de emir van Qatar, Tamim bin Hamad bin al-Thani, stuurt zijn medeleven. Nog boodschappen van steun komen er van de Houthi-rebellen in Jemen en van terreurorganisatie Hamas. Hamas prijst de Iraanse leiders voor de "steun aan de Palestijnse zaak en het verzet tegen Israël".

Verder zijn er steunbetuigingen van de Syrische president Assad. "We werkten samen met wijlen de president om ervoor te zorgen dat de strategische betrekkingen tussen Syrië en Iran altijd welvarend zouden blijven." De Venezolaanse president Nicolas Maduro zegt geschokt te zijn door het verlies van "een uitstekend mens, de verdediger van de soevereiniteit van zijn volk en een onvoorwaardelijke vriend van ons land".

Turkije "deelt de pijn van het vriendelijke en broederlijke Iraanse volk". "Helaas waren we diep bedroefd toen we het nieuws uit Iran vernamen", verklaarde de Turkse minister van Buitenlandse Zaken Hakan Fidan op een persconferentie.

Namens de Europese Unie heeft ook Charles Michel, voorzitter van de Europese Raad, zijn "diepste condoleances" gestuurd. Ook China zegt al zijn deelneming te hebben overgemaakt. Xi Jinping spreekt over "een groot verlies voor het Iraanse volk". "Het Chinese volk verliest een goede vriend", klinkt het nog.

In Iran is de ministerraad bijeenkomen voor een spoedvergadering na de helikoptercrash waarbij president Ebrahim Raisi en minister van Buitenlandse Zaken Hossein Amir-Abdollahian zijn omgekomen. 

Volgens het protocol zou de eerste vicepresident, Mohammed Mochber, voorlopig de leiding van de regering overnemen. Binnen de 50 dagen moeten er dan nieuwe verkiezingen worden gehouden.

Het overlijden van de Iraanse president Ebrahim Raisi zal niet leiden "tot de geringste verstoring van het beleid" in het land, verzekert de Iraanse regering in een mededeling.

"De hardwerkende en onvermoeibare president van het Iraanse volk (...) offerde zijn leven op voor de natie", reageert de regering. "We verzekeren de loyale natie dat, met Gods hulp en de steun van het volk, er geen enkele verstoring zal zijn in het bestuur van het land."

Ebrahim Raisi (63) was sinds 2021 president van Iran. Hij volgde Hassan Rouhani op. Raisi stond bekend als een ultraconservatieve hardliner en een oudgediende van het Iraanse regime. Raisi werd gezien als een protegé van ayatollah Ali Khamenei Khamenei, de hoogste geestelijke leider van het land, en sommige analisten zagen in hem een opvolger.

Lees meer in dit portret:

Het ongeluk gebeurde in het noorden van Iran, niet ver van de grens met Armenië en Azerbeidzjan. De Iraanse president had in het gebied net een dam geopend, samen met zijn ambtsgenoot Iham Alijev uit Azerbeidzjan.