VIDEO. “Alsof 600.000 gesneuvelden weer zijn opgestaan”

“Kun je het je voorstellen? Onder onze voeten liggen nog altijd slachtoffers.” Hilde Muls wordt er even stil van. Ze is een van de 49 vrijwilligers uit Bilzen die dinsdag kwamen meehelpen om het kunstwerk ‘ComingWorldRememberMe’ klaar te krijgen voor de officiële opening op 29 maart. Josiane Rasking, gelegenheidsgids van het Bilzense gezelschap, wijst naar twee rijtjes bomen op amper honderd meter van elkaar: “Daar zaten de Duitsers en daar de Britten. Als het stil was, konden ze mekaar hier horen praten.”

Hier op het voormalige slagveld in Provinciaal Domein De Palingbeek in Zillebeke verrijst sinds februari een ambitieus vredesmonument dat deel uitmaakt van het grootschalige herinneringsproject ‘GoneWest/Reflections on the Great War’. “Het begint er wonderwel op te lijken”, zegt curator Jan Moeyaert van vzw Kunst, die het initiatief nam voor het kunstwerk. “We zijn dit zeven jaar geleden beginnen te plannen en tegen het einde van de week zijn we helemaal rond.” De 600.000 beeldjes maken en plaatsen, is een huzarenstukje. “Ik wist dat het ambitieus was, maar niet onmogelijk”, zegt Moeyaert, die onder meer ervaring heeft als organisator van kustfestival Beaufort. “De eerste maanden was er wat paniek, na zes maanden was de trein vertrokken. Maar het blijft wonderlijk om te zien dat hier elke dag 80 tot 120 vrijwilligers komen meehelpen, weer of geen weer.”

Kokosnoot

Vandaag schijnt de eerste lentezon, maar de temperatuur klimt nauwelijks boven het vriespunt. “Wij mogen ook een beetje afzien. Voor die soldaten was het destijds ook geen ponykamp”, zegt Josiane.

Vrijwilligers voeren karretjes vol beeldjes aan. Het zijn ineengedoken figuurtjes - een kokosnoot groot en 2 kilo zwaar - die zich bezinnen, maar ook klaar lijken om hun ruggengraat opnieuw te rechten. Ze worden zij aan zij gepositioneerd met hun rug gericht naar het 4 meter hoge ei dat op het centrale platform rust. Elke dag moeten er zo’n tienduizend beeldjes geplaatst worden om de deadline te halen.

Nog voor de middag is de delegatie uit Bilzen al flink opgeschoten. “We werken te hard. Limburgers, hè”, klinkt het. Als het werk er straks helemaal op zit, zullen de 600.000 beeldjes, één voor elk slachtoffer van WO I in België, 2 hectare voormalig slagveld bedekken.

Meer nog dan het plaatsen van de beeldjes was de productie ervan een uitdaging van formaat. Tienduizenden vrijwilligers persten hun eigen kleimannetjes. Toen het mobiele atelier in 2016 tien dagen halt hield in Bilzen werden er in plaats van de beoogde 1.000 beeldjes, 2.230 stuks gemaakt. “Het was een groot succes”, zegt Petrus Vanlessen, vakleerkracht monumentale kunsten van de Bilzense academie Kunstkoepel, die ‘ComingWorldRememberMe’ naar Bilzen haalde. “Ik had het project in 2016 op zomervakantie leren kennen en heb voorgesteld om het mobiele atelier naar Bilzen te halen. Wat me vooral charmeerde, is dat het werk gaat over verbondenheid tussen mensen, iets wat zeker een plaats heeft in het oorlogsverhaal.”

Hanenkam

Iedereen die een beeldje maakte, kreeg recent een uitnodiging om mee te helpen met de plaatsing. Je eigen beeldje eruit pikken is een zoektocht naar een speld in een hooiberg, merken de Bilzense vrijwilligers. “Het is nochtans niet onmogelijk”, zegt Liesbet Daeninck van vzw Kunst, die alles in goede banen leidt. “We hebben al een grootvader gehad die het beeldje van zijn kleinzoon herkende omdat die er zijn naam in gegraveerd had.” Wie de kopjes overschouwt, ziet dat sommige beeldjes een stempel van de maker meekregen: initialen, een ruggengraat als een hanenkam of een opvallend gegroefd kruis.

Als kunstenaar Koen Vanmechelen komt kijken hoe de werken vorderen, vormt zich spontaan een rijtje vrijwilligers dat met hem op de foto wil. Hij noemt zijn werk een vredesmonument. “Er was geen behoefte aan een nieuw bronzen beeld van een gesneuvelde soldaat. Het moest een geëngageerd werk worden met inbreng van zo veel mogelijk mensen. Want wij leven in een heel beschermde wereld en soms hoor je wel eens de opmerking Misschien zou een oorlog niet zo slecht zijn. Ik zie dit werk als een belangrijk statement dat we absoluut geen oorlog meer willen”, zegt de kunstenaar uit Meeuwen-Gruitrode die vooral bekend is van zijn werk met kippen.

Meegevochten

De Bilzense vrijwilliger Hilde Muls sleurt een karretje beeldjes voort. “Mijn grootvader heeft meegevochten in Wereldoorlog I. Ik heb hem nooit gekend, behalve dan van de ene foto die ik had. Hoewel ik zelf militair ben, was ik er tot 2014 nooit echt mee bezig geweest, maar door de herdenking van honderd jaar oorlog is mijn interesse gegroeid en ben ik over hem gaan opzoeken in archieven.”

Hildes grootvader stierf drie jaar na de Tweede Wereldoorlog. “Toen de kans kwam om een beeldje te maken, wilde ik dat absoluut doen als eerbetoon aan mijn grootvader. En nu heb ik twee dagen verlof genomen om de beeldjes te plaatsen.”

Ook Ernestine Smets heeft een persoonlijk motief om hier te zijn. Met haar 78 jaar is ze de nestor van de Bilzense delegatie. “Mijn vader heeft in de oorlog van 14-18 gevochten”, vertelt ze terwijl ze even zit uit te blazen. “Hij was net klaar met zijn legerdienst toen hij naar het front moest. Vier jaar heeft hij hier gevochten.” De oorlog was thuis nooit ver weg”, zegt ze. “Behalve de periode in de loopgraven. Daarover vertelde hij nooit. Dan klapte hij dicht.” Ze twijfelde niet toen de oproep kwam om mee te werken aan ‘ComingWorldRememberMe’. “Ik vond dat ik dit moest doen voor mijn vader.” Over het resultaat is ze enthousiast. “Als je over al die beeldjes uitkijkt, lijkt het wel of je de hoofden van alle gesneuvelden ziet. Ze zijn weer opgestaan. Dat wij dat samen kunnen verwezenlijken, dat vind ik mooi.”

Jannie Nijssen (46) is bibliothecaris in Bilzen en leerling schilderkunst aan de academie. “Ik geef toe dat ik aanvankelijk wat argwanend was, maar ik vind het resultaat heel knap”, zegt hij. “Op papier lijkt dit project waanzin. Zeshonderdduizend slachtoffers, dat kun je niet bevatten. Tot je die beeldenzee ziet.” Het democratische karakter van de landschapsinstallatie bevalt hem. “Dit overstijgt kunst die in een museum hangt. En het is een fijn gevoel om deel uit te maken van een werk van een van de bekendste hedendaagse kunstenaars van ons land. Als het helemaal af is, kom ik zeker nog eens terug om het eindresultaat te zien.”

Dikke quatsch

Het enthousiasme bij de vrijwilligers is groot. “Dankzij dit project heb ik Limburg de voorbije vijf jaar beter leren kennen”, zegt curator Jan Moeyaert. “Qua mentaliteit zie ik gelijkenissen met West-Vlaanderen. Mensen zijn er minder gereserveerd tegenover een project als dit. Er is veel naturel en natuurlijke warmte en dat is mooi.”

Maar wie het grote publiek inschakelt voor een kunstproject mag er zeker van zijn dat de artistieke waarde daarvan in vraag wordt gesteld. “Dikke quatsch”, vindt Moeyaert. “Dikwijls wordt vergeten dat kunst altijd engagement vraagt”, zegt Koen Vanmechelen. Een Van Gogh zonder publiek, dat zich engageert om te kijken, is onbestaand. Onze vrijwilligers zijn ook allemaal toeschouwers. Ik snap niet waarom dat de waarde van de kunst zou verminderen. Het geeft ze net bestaansrecht.”

‘ComingWorldRememberMe’ blijft te bezoeken tot 11 november. Maar de vrijwilligers vragen zich nu al af wat er daarna zal gebeuren met de beeldjes, die eigendom zijn van de provincie West-Vlaanderen. Hilde wil heel graag een beeldje als eerbetoon aan haar grootvader, terwijl Jannie de installatie graag zou zien verteerd worden door de natuur.

“Het werk mag helaas niet blijven staan, omdat we in natuurgebied zitten”, zegt Moeyaert. “Maar ik hoop stilletjes op een verlenging van een jaar.” Vrijwilligers die een beeldje maakten, betaalden daarvoor 5 euro. De helft daarvan ging naar de realisatie van de installatie, de andere helft naar het goede doel. Zij mogen sowieso een beeldje komen halen na afloop van het kunstproject.

www.comingworldrememberme.be, van 29/3 tot 11/11