Curieuze Collecties: het Gilliot & Roelants Tegelmuseum in Hemiksem

George Gilliot was de eigenaar van de tegelfabriek van Hemiksem en Joseph Roelants de ontwerper van taferelen en motieven, vooral uit de wereld van fauna en flora. Ze waren een "winning team" in hun sector. Hun bedrijf, gesticht in 1898 als “S.A. Manufactures Céramiques d’Hemixem Gilliot et Cie” was lang de grootste tegelproducent van Europa en voerde uit naar alle continenten. Het museum is niet gevestigd in de fabriek van destijds, maar in een vlakbij gelegen cisterciënzerklooster uit 1246, niet ver van de Schelde.   

In 1988 vonden het heemkundig museum en Gilliot & Roelants er onderdak, die laatste in de gezamenlijke eet- en kapittelzalen van het klooster, exact 10 jaar na de sluiting van de fabriek.

Het leuke aan tegels is dat ze een eeuw oud kunnen zijn en nog altijd glimmen als nieuw. Pronkstuk van het museum is de volledige betegeling van een keuken. Maar de vele taferelen in mozaïek en faience (geglazuurd aardewerk) mogen er ook zijn. Het gaat hier vaak om unieke ontwerpen van Roelants. Het museum toont het hele productieproces, met onder meer de drukpers, breekmolen, mallen en de keramische bakovens, en het glimmende resultaat van al die inspanningen. Het bedrijf was in zekere zin ecologisch bezig: afval of overschotten werden gerecupereerd.

Gilliot & Roelants heeft een fantastische geschiedenis, tot een vijandige overname in de jaren 70 het bedrijf in elkaar deed storten. In 1911 werkten er 1.588 mensen, ook veel vrouwen. Zij waren beter in de afwerking van details en in het opsporen van foutjes. Op het hoogtepunt verlieten elke dag 450.000 tegels het bedrijf. Op de Wereldtentoonstellingen van Brussel in 1935 en 1958 had Gilliot & Roelants een eigen bescheiden paviljoen. 

Het museum besteedt aandacht aan sociale geschiedenis. Zo blijkt uit documenten dat de werknemers 100 procent meer loon kregen in 1918. Dat was nodig om mensen te lokken voor dit toch vrij ongezonde werk met veel verf en stof.

Wie met pensioen ging, kreeg een eigen gedenktegel. Terecht, wat die mensen hier presteerden was een volwaardig artistiek ambacht. Voorts hangen er heel mooie affiches. Alles is trouwens bijzonder goed doordacht opgesteld, nagebouwd en gehangen, wat een soort ruimtelijke ervaring biedt.  

Gilliot & Roelants maakte niet alleen tegels maar ook beeldjes in keramiek. Die zijn te zien in het museum, naast badkamermeubilair, kapstokhaken, zeepbakjes, vloer- en wandtegels, naamplaten en huisnummers, religieuze taferelen, kruiswegen, doopvonten, heroïsche afbeeldingen allerhande, sfeervolle ontwerpen over steden, verhalen in art nouveau, decoratieve panelen, zuilen, meubels met inlegwerk, haardversieringen, opvoedkundige tableaus, tunnel- en metrotegels (onder meer in de Konijnenpijp in Antwerpen en de ondergrondse van Moskou) en gevelreclames. 

Ook winkelpuien en zwembaden waren vaak gedecoreerd met tegels van hier. Een echte Gilliot herken je aan het logo met de H van Hemiksem op de ommezijde of links onder. Bij bepaalde tegels werd rechtstreeks op de drager geschilderd, bij andere ging de basis met aangestampte kleurstof in de oven. Sommige tegels waren zo gekleurd dat ze een maximale lichtverspreiding waarborgden. 

Het museum heeft een enorme reserve, een ontelbare hoeveelheid tegels, keurig opgeslagen in plastic kratten. De initiatiefnemers konden al veel redden van de Belgische sloopwoede. Aan de andere kant bieden eigenaars van tegels soms eenvoudige exemplaren op eBay aan van 10 tot 100 euro. Zoals de tegels thuis blinken, zo blinken ze nergens, tenzij in Hemiksem.