Lokale partijen grote winnaars, GroenLinks boekt recordzege, D66 betaalt prijs van regeren

Pak de kaart van Nederland erbij en deze kleurt grotendeels geel, de stralende kleur die staat voor een enorme waaier aan lokale partijen. Van Texel tot het Brabantse Steenbergen en van Alphen aan den Rijn tot Deventer. Van Venlo tot Sittard-Geleen en van Aa en Hunze tot Middelburg. 55 procent van het electoraat kwam opdagen, een iets hogere opkomst dan vier jaar geleden. Een derde daarvan gunde de stem aan lokale politici zonder enkele band met een landelijke partij.

Volg het laatste nieuws over de verkiezingsuitslagen in ons liveblog

Uitbundig feest

In Rotterdam leverde Leefbaar Rotterdam iets in, maar de partij van Joost Eerdmans blijft met elf zetels veruit de grootste in de raad. In Den Haag deed ex-PVV'er Richard de Mos goede zaken, zijn Groep de Mos/Hart voor Den Haag is met negen zetels de grootste partij in de Hofstad. De voormalig chauffeur van Pim Fortijn, Hans Smolders, is met zijn Lijst Smolders de grootste geworden in Tilburg: tien zetels. In Emmen blijft Wakker Emmen met negen zetels de grootste. De partij Burgerbelangen streefde in Enschede D66 voorbij. In het Brabantse Reusel-De Mierden kreeg de partij Samenwerking zelfs 51 procent van de stemmen.

Een van de meest uitbundige feestjes werd vannacht gevierd bij GroenLinks. De partij van Jesse Klaver sleepte 8,4 procent van de stemmen binnen (3 procentpunt meer dan vier jaar geleden) en is de grootste in Amsterdam, Utrecht, Delft, Haarlem, Nijmegen, Arnhem, Wageningen en Culemborg.

GroenLinks verslaat in veel van deze steden D66, de partij die de grootste prijs betaalt voor regeringsdeelname. 'We hadden goud, we hebben zilver', was de reactie van partijleider Alexander Pechtold woensdagavond. Terwijl GroenLinks 3 procentpunt groeit, levert D66 3 procentpunt in: van 12 naar 9. In geen van de vier grote steden is de partij nog de grootste. D66 kreeg de afgelopen maanden veel kritiek te verduren over het afschaffen van de referendumwet, een wet waar de partij vorig jaar in de oppositie nog voor was.

Niet in de regering, toch flink verliezen

De andere coalitiepartijen kunnen opgelucht adem halen en zelfs een bescheiden feestje vieren. De VVD van Mark Rutte boekt een beetje winst en komt met 13,2 procent bijna langszij bij het CDA, met 13,5 procent weliswaar ietsje kleiner geworden, maar op dit moment nog steeds de grootste landelijke partij. De ChristenUnie behoudt de circa 4 procent van de lokale stemmen die de partij vier jaar geleden ook scoorde. Er lijkt sprake van een trendbreuk: de afgelopen decennia leverden regeringspartijen steevast in bij raadsverkiezingen. 

Niet in de regering, toch flink verliezen, het overkwam de PvdA en de SP. De partij van Lodewijk Asscher houdt lokaal ruim 7 procent van de stemmen over. In vier lokale verkiezingen op rij verloor de PvdA en kromp van ruim 23 procent in 2006 (toen ruimschoots de grootste landelijke partij) naar de 7,3 van nu. Een zeer schrale troost voor Asscher is het gegeven dat zijn partij het desondanks ietsje beter heeft gedaan dan bij de landelijke verkiezingen vorig jaar, toen de PvdA de klappen kreeg voor het regeren met de VVD en slechts 6 procent van de stemmen kreeg. 

De SP van de nieuwe partijleider Lilian Marijnissen levert bijna een kwart van de raadszetels in. Marijnissen heeft de 6,6 procent - een record - van vier jaar geleden niet kunnen evenaren. Ze zal moeten toezien hoe haar partij weer verdwijnt uit veel colleges waarin de SP de afgelopen jaren meebestuurde. In haar woonplaats Oss werd de SP wel de grootste en groeide met drie zetels naar elf.  

De SGP van Kees van der Staaij haalde vier jaar geleden zo'n 2 procent van de stemmen en lijkt die score te evenaren. In Vlissingen werd de vrouwelijke lijsttrekker Lilian Janse beloond met een tweede zetel. De partij deed dit jaar ook in Amsterdam mee met een vrouw bovenaan de lijst, maar wist in de hoofdstad geen zetel te bemachtigen.

Taart delen

Een voorzichtige conclusie lijkt ook: meer partijen dan ooit wisten hun weg te vinden naar de gemeenteraden. De gevestigde landelijke partijen leveren niet alleen in aan een groeiende groep lokale partijen, maar moeten ook de taart delen met landelijke nieuwkomers. 

Zo deed Denk woensdag goede zaken in de veertien gemeenten waar de partij van Tunahan Kuzu meedeed. Vooralsnog ziet het ernaar uit dat Denk met 17 raadszetels lokaal vertegenwoordigd zal zijn. In Rotterdam passeerde Denk concurrent Nida en kwam vanuit het niets op drie zetels. Ook in Amsterdam krijgt Denk drie zetels en in Utrecht en Zaanstad twee.

De PVV van Geert Wilders deed in 28 gemeenten voor het eerst mee en lijkt zeker 74 zetels te hebben behaald. In de twee gemeenten waar de PVV de afgelopen jaren al was vertegenwoordigd, Almere en Den Haag, leverde de partij juist zetels in. 

Ook de Partij voor de Dieren deed in meer gemeenten mee dan vier jaar geleden en boekte goede resultaten in de vijftien plekken waar de partij op het stembiljet stond. Bijvoorbeeld van één naar drie zetels in Amsterdam, een zetel erbij in Den Haag, een zetel erbij in Utrecht en vanuit het niets naar drie zetels in Almere. 

Henk Krol toont zich opgetogen met dertig zetels in twintig gemeenten. 'Absoluut boven verwachting!', twittert hij. Thierry Baudets Forum voor Democratie heeft in Amsterdam drie zetels behaald. Bij1, de lokale partij van Sylvana Simons, kreeg één zetel in de hoofdstad.

Bekijk hier de uitslagen per gemeente