Vakantiepark dreigt het Zuiderzeemuseum zijn unieke uitzicht te ontnemen

‘Bezoekers die hier nu per boot aankomen, hebben een weids uitzicht’, zegt Stephan Warnik, directeur van het Zuiderzeemuseum. Hij staat bovenop een dijk, die het nagebootste vissersdorp scheidt van het klotsende grijze water van het IJsselmeer. 

Het uitzicht is belangrijk voor ‘de beleving’ die het openluchtmuseum in het West-Friese Enkhuizen wil bieden, benadrukt Warnik: de bezoeker waant zich in de Zuiderzeecultuur van weleer dankzij een decor van authentieke oud-Hollandse huisjes uit de periode 1880-1930, de getoonde ambachten, de geur van de haringrokerij en het toneelspel van in klederdracht gehulde medewerkers .

Die museale beleving wordt bedreigd. Op de plek waar nu een verouderde jarenzestigcamping is gevestigd, pal naast het museum, komt een flitsend nieuw vakantiepark. Al eind dit jaar beginnen de eerste graafwerkzaamheden.

Presentatie maritieme cultuur

Warnik is niet tegen de komst van een vakantiepark. Toeristen zijn een welkome aanvulling op de bijna 300 duizend jaarlijkse museumbezoekers, zegt hij. Het probleem zit ’m in de uitvoering van het beoogde park. Waren de huisjes volgens de eerste plannen nog op het land gepositioneerd, in de laatste schets is het hele park richting het water opgeschoven. De 160 tot 200 vakantievilla’s – met een maximumhoogte van 9 meter – worden verdeeld over meerdere landtongen (zie schets) die tot 40 meter in het IJsselmeer reiken.

‘Midden in ons zicht’, zegt Warnik ontstemd. ‘Er is destijds juist voor deze plek gekozen vanwege het uitzicht op het water, zodat de presentatie van de maritieme cultuur het beste tot haar recht zou komen.’

Recreatieoord Enkhuizerzand, zoals het gebied gaat heten, draait niet alleen om de komst van een vakantiepark. In het kader van de langverwachte herontwikkeling van de verouderde kuststrook wordt het openbare strand uitgebreid, komen er nieuwe fiets- en wandelpaden en wordt het bestaande zwembad opgepimpt met een spraypark (een waterspeelplaats) en jeu-de-boulesbaan. De zeilschool en reddingsbrigade zullen net als de camping een paar honderd meter opschuiven.

Overwegend enthousiasme

‘Het moet een integraal gebied worden’, zegt Erik Struijlaart, de Enkhuizense wethouder voor ruimtelijke ordening. Hij houdt kantoor op een kleine 10 minuten loopafstand van het Zuiderzeemuseum, in het monumentale stadhuis dat oogt als een miniatuurversie van het Paleis op de Dam. Op deze plek heerst overwegend enthousiasme over de nieuwe plannen, en ook alle partijen in het gebied zelf waren begin 2017 nog positief gestemd, herinnert Struijlaart zich.

Het tij keerde toen de provincie een supervisor, met de achternaam Palmboom, inschakelde om het ontwerp van het vakantiepark ‘iets minder symmetrisch’ te maken. ‘Zodoende werd het park, dat eerst dichter bij de historische muur van de binnenstad was gepland, opgeschoven naar het water’, zegt Struijlaart.

Hij begrijpt de zorgen van het museum maar al te goed en doet er naar eigen zeggen alles aan om aan hun wensen tegemoet te komen. Op het scherm van zijn laptop toont hij de impressiefoto’s van de vakantiehuisjes, die met hun oud-Hollands karakter (houten wanden, een stro- of grasdak) aansluiten bij de sfeer van het museum. ‘Het wordt echt geen vinexwijk.’

Massieve uitbreiding

Maar volgens architectuurhistoricus Marinke Steenhuis is hiermee het probleem niet opgelost. ‘Door je oogharen heen blijft het een massieve uitbreiding die voor altijd het zicht van het Zuiderzeemuseum op het open water wegneemt.’

Steenhuis is met haar compagnon Paul Meurs door het museum aangesteld om in kaart te brengen wat voor gevolgen de komst van het vakantiepark heeft voor de cultuurhistorische waarde van het Zuiderzeemuseum. Niet alleen de museale beleving staat op het spel, stellen ze, maar ook de openbare toegankelijkheid van de kust. ‘Als je ergens private huisjes met eigen steigers neerzet, betekent dit dat iemand anders daar niet meer met zijn bootje kan komen’, zegt Steenhuis. 

De overheid moet hier volgens haar waakzaam op zijn omdat expertise op dit gebied bij de ‘totaal overbelaste’ gemeenten ontbreekt. Die zwichten al snel voor een projectontwikkelaar met een goede babbel en een mooi pak. ‘Gemeenten zitten op zwart zaad, dus als zo iemand aankomt met een leuk plan dat belangrijk is voor toerisme en werkgelegenheid in te regio, dan denken ze: ons water is bouwgrond, die kunnen we verkopen. Het levert tonnen op voor de spaarpot.’

Toch is niet zomaar alles mogelijk. Onlangs nog sneuvelde het project Brouwerseiland, met dertien opgespoten eilandjes met prijzige vakantievilla’s in het Grevelingenmeer (ook wel ‘Dubai in Zeeland’ genoemd), bij de Raad van State. Die oordeelde dat de projectontwikkelaar in de plannen te weinig rekening had gehouden met de gevolgen voor natuur en surfers in het gebied.

Naar de Raad van State

Ditzelfde scenario zou ook op Recreatieoord Enkhuizerzand van toepassing kunnen zijn. Het Zuiderzeemuseum heeft al aangekondigd naar de Raad van State te stappen als de schetsen voor het vakantiepark niet worden aangepast. Ze hebben hiervoor vorige week een zienswijze (bestuurlijk jargon voor bezwaarschrift) ingediend bij de gemeente.

En ze zijn niet de enige. Ook de belangenvereniging van de camping, de provincie Noord-Holland, het naburige Sprookjeswonderland, de IJsselmeervereniging, de zeilschoolhouder, meerdere erfgoedinstellingen en het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap hebben hun bezwaren kenbaar gemaakt. Vooral die laatste partij is opvallend. Normaal gesproken bemoeit het ministerie zich niet met bouwplannen, maar als eigenaar van de collectie van het Zuiderzeemuseum deelt het de zorgen over de aantasting van de museale beleving.

Wethouder Struijlaart ziet het van de zonnige kant: ‘De zienswijzen kunnen ons helpen het plan nóg mooier te maken’, zegt hij. Maar museumdirecteur Stephan Warnik heeft er een hard hoofd in. Hij gelooft dat, als er al aanpassingen zullen worden gedaan, dit alleen op detailniveau gebeurt. ‘Het lijkt wel alsof de gemeente de aanwezigheid van het museum zo vanzelfsprekend is gaan vinden dat ze het niet meer op waarde schatten.’

Zichtbaar trots loopt hij door de straten van het nagebouwde vissersdorp, de medewerkers een voor een groetend bij hun voornaam. Hij stopt bij de wasserette, waar een vrouw in klederdracht toont hoe de was destijds werd gedaan. ‘Ruik je die geur? Die roept zoveel herinneringen op dat bezoekers soms spontaan in huilen uitbarsten.’

Zijn blik dwaalt af richting het water. ‘Het zou toch zonde zijn als daar zo veel mensen vakantie komen vieren?  Die zitten daar dan op de dijk of liggen in het water, al dan niet op een roze opblaasflamingo.’