Essay: Verzoen je met wat onmogelijk is
Jaren geleden leed ik aan heftige eczeem. Ik probeerde van alles: diëten, zemelbaden, allerlei medicijnen, ziekenzalving en wat je maar kunt verzinnen. Jeuk is erger dan pijn; voor het eerst begreep ik die uitspraak. Ten einde raad besloot ik een genezingsdienst van Jaap Zijlstra bij te wonen. Tijdens die avond werd ik niet genezen – ik ging er zeer gefrustreerd vandaan. Op de valreep kocht ik een boekje over honderd hindernissen op weg naar genezing en ik besloot ze alle honderd uit te proberen – een mens in pijn is tot veel bereid. Toen ik het boekje opensloeg, vroeg ik God of Hij me wilde laten zien bij welke van de honderd ik moest beginnen. In diezelfde week kwamen er drie mensen op mijn pad met dezelfde vraag: is er misschien nog iemand in je leven die je moet vergeven?
Ja, die was er. Ik wist dus waar te beginnen. Ik wist ook dat die ander niet met erkenning voor mijn verhaal zou komen, dus vroeg ik opnieuw aan God of Hij me de weg wilde wijzen. Hoe doe je dat: vergeven zonder erkenning van de ander? En is verzoening dan ook mogelijk?
God liet me het beeld van Jezus zien, dat ik al eerder in deze serie heb gedeeld. Jezus aan een afgebladderde muur in de oude abdij in Drongen kwam steeds weer op mijn netvlies. Dit beeld sprak tot mij vanaf de koude muur: Ga, en ontvang. Ik erken je pijn, ik heb alles al gegeven. Dus schreef ik een brief aan deze persoon die ik nooit verstuurde en erkende daarmee mijn eigen pijn. Daarna liet ik voor mij bidden door anderen. We vroegen om het geschenk van vergeving vanuit de hemel. Voor mij waren dit rationele handelingen van mijn wil. Ik besloot het stappenplan te volgen dat God mij voorhield, al voelde ik me miskend. Ik besloot te vergeven met de vergeving die ik uit de hemel ontving – en er niet meer op terug te komen, al wilde mijn gevoel graag anders. Ik ben een gesprek aangegaan zonder enige verwachting – maar met een houding van verzoening. Dat was geen heldhaftige daad. Het gesprek liep zoals ik had verwacht, zonder erkenning. Maar ik liet de gift van vergeving niet los en gooide mijn brief in een stromende rivier. Na een week was ik genezen van al mijn eczeem! Ik voelde me bevrijd: God had mij direct kunnen genezen, maar Hij ging een laag dieper.
Vanaf dat moment interesseerde het onderwerp vergeving en verzoening mij mateloos. Het deed me beseffen dat neerzitten bij je eigen pijn een daad van liefde is; je verzoent je als het ware met het onmogelijke in jezelf – dat wat jij zelf niet kunt oplossen. Het is belangrijk te leren luisteren naar dat wat in je is. Wanneer je dat niet doet, zal jouw pijn zich in je leven op een of andere wijze toch een weg naar buiten werken. En wie betaalt daarvoor de rekening? De lessen van vergeving die ik leerde in deze jaren, komen terug in allerlei situaties van mijn leven. Ik werd afgelopen jaren geraakt door woorden van Mpo Tutu, anglicaans priester en dochter van Desmund Tutu. Zij spreekt en schrijft over verzoening en vergeving. Vergeving is een daad van liefde aan jezelf; bevrijd jezelf uit de gevangenis van wraak. Wanneer je niet vergeeft, is het alsof je leeft in een huis waarin je nooit de ramen lapt. Je kunt dan op een gegeven moment niet meer naar buiten kijken.
Vergeving is ook een daad van liefde aan de ander: je bevrijdt hem uit de gevangenis van schuld. Moet er dan helemaal geen erkenning van de ander zijn voordat je kunt vergeven? Jazeker, zegt Mpo Tutu – die erkenning is noodzakelijk. Maar als je hem niet van de dader krijgt, kun jij ook zelf die erkenning geven aan je pijn – vanuit de erkenning die Jezus gaf. Mpo geeft de volgende stappen van vergeving en verzoening: vertel je verhaal, benoem de pijn, schenk vergeving en vorm een verzoenende gemeenschap
Zelf denk ik dat je deze vier elementen ook in een cirkel kunt plaatsen. Wij denken vaak dat erkenning en vergeving door de dader voorwaarden zijn voor verzoening, maar het kan er ook uit voortvloeien. In een verzoenende gemeenschap kun jij je verhaal kwijt, kwetsbaar je pijn laten zien en van daaruit kun je vergeving ontvangen. God werkt niet met afvinklijstjes; Hij trekt ons in de cirkel van zijn liefde, waarin wonderlijke dingen mogelijk zijn. Dader en slachtoffer zijn beiden welkom in deze cirkel. Je mag natuurlijk je grenzen aangeven, hoeft heus niet verder te gaan op oude voet, maar je bent wel samen in Gods kring van liefde. Er is geen wij en zij.
Verzoening is de moeilijkste, vaak nederige weg. Tegelijkertijd is het ook de hoogst haalbare weg; de weg waardoor je voluit kunt leven. Vanaf het begin van de tijd is verzoening Gods idee. ‘Waar ben je?’ roept Hij de mens in het paradijs nadat hij van de appel heeft gegeten. God roept de mens present en zet hem in het licht. Natuurlijk zijn er consequenties vanwege zijn daad, maar God kleedt de mens ook met dierenvellen. Hij vraagt niet: waar was je en waar zul je zijn, maar: waar ben je? De Aanwezige verlangt een relatie in het hier en nu met zijn schepsel. Verzoening reikt daarmee verder dan vergeving; het gaat over een relatie willen aangaan met datgene of diegene die jou het meest pijn doet of heeft gedaan. Het vraagt om verbinding met het onvolkomene: je laat het niet verstopt in het donker zitten, maar brengt het in het licht, met alle gevolgen van dien. Met deze Godsdaad wordt de toon van ons leven gezet en hij vraagt om herhaling voor wie in leven wil blijven.
Het raakt me dat God na de zondeval begint met de toon van verbinding, nog voordat Jezus kwam. Nog voor de vergeving was daar al zijn intentie om een blijvende relatie aan te gaan met de mens. God begint daarmee met een toon van verzoening. Hij erkent ons onvermogen door Jezus te sturen, laten we dan zelf onze pijn niet ontkennen.
Om te kunnen neerzitten bij je eigen pijn moet je soms door de muren van je zelfgebouwde redeneringen heen. Daarom bivakkeren sommige kloosterlingen zo lang in een stiltecel; om hun eigen redeneringen te ontmaskeren en Gods stem beter te horen. Me onderwerpen aan de getijden van het kloosterleven helpt me daarbij, maar meer nog leer ik van mijn kinderen. Hun kwetsbaarheid herinnert mij aan mijn eigen kwetsbaarheid. Kinderen zijn mijn kloosterbellen van het onaf mogen zijn. Het spelenderwijs mogen leren en steeds weer ontvankelijk in het leven staan. Wanneer je je eigen onvermogen op het spoor komt, moet je ook keuzes maken: kies ik voor verbittering en haat, of voor vergeving? Ga ik de weg van verwijdering of van verzoening? Die laatste weg laat Jezus ons zien in deze lijdenstijd. Verzoeningstijd is passietijd. Een passie volgen betekent niet dat je klakkeloos je eigen verlangens achternagaat en dat je dan een geweldig leven krijgt. Passie betekent in Gods verhaal dat je bereid bent om onverdeeld één ding te willen, dat je bereid bent om voor deze passie te lijden, zoals Søren Kierkegaard ooit zei. Verzoening klinkt als een zacht woord, maar het gaat vaak gepaard met scherpe, radicale keuzes. Laten we deze Pasen terugkeren naar Gods verzoening met ons. Elke ademteug een nieuwe kans op verbinding en verzoening. Leef als een verzoend mens. «
