De man die de ‘dodenbrug’ ontwierp: waarom Riccardo Morandi geen onbesproken architect was

In Libië en Venezuela kijken ze sinds dinsdag met argwaan naar twee van hun grootste bruggen. Beide constructies zijn gebouwd door Riccardo Morandi, de Italiaanse architect die ook het verguisde Polcevera-viaduct ontwierp. Het bouwwerk dat woensdag als een kaartenhuisje in elkaar zakte en waarbij meer dan 40 doden vielen.

Nochtans was Morandi, die in 1989 op 87-jarige leeftijd overleed, gespecialiseerd in betonnen constructies. De man startte in 1927 met een architectenbureau en smeet zich toen op het ontwerpen van huizen en bioscoopgebouwen. Nadien verwierf hij internationale bekendheid met zijn bruggen. Hij gold als pionier in het gebruik van gewapend en voorgespannen beton. In 1948 ontving hij een patent op een zelfontwikkelde techniek om voorspanning aan te brengen. De techniek – die zijn naam draagt – werd hoogstwaarschijnlijk ook toegepast bij de bouw van de brug in Genua.

Rekenfouten

“Morandi ontwierp een ongebruikelijk type brug”, zegt ingenieur-professor Guido De Roeck. “Ze hebben maar vier kabels per pijler. Die zijn bovendien niet van staal, maar van voorgespannen beton. Als een van de vier het begeeft, moeten de andere drie het overnemen. De vraag is of dat überhaupt wel mogelijk is.”

Ook Antonio Brencich, hoogleraar bouwkunde in Genua, sprak zich in 2016 al kritisch uit over die techniek. “De Morandi-brug is een blunder van de bouwkunde”, zo liet hij optekenen. Er zouden rekenfouten in het ontwerp zitten en gewoon een nieuwe brug bouwen zou beter zijn dan de zoveelste renovatie.

De eerste doden

Maar voor Morandi waren functionaliteit en esthetiek minstens even belangrijk als stevigheid. Hij was verzot op futuristische constructies en vernieuwende bouwtechnieken. Ook al was hij op de hoogte van de gebreken ervan. Zo zou Morandi kort na de oplevering van het Polcevera-viaduct in 1967 een student meegenomen hebben om samen de mogelijke defecten aan het bouwwerk te analyseren. Ook ingenieurs van de universiteit van Genua wezen kort na de oplevering op de gebrekkige stabiliteit van de brug.

Tien jaar eerder gooide Morandi in Venezuela al hoge ogen met een soortgelijk ontwerp. Hij won er in 1957 een architectuurwedstrijd. Vijf jaar later zag de Generaal Rafael Urdanetabrug het levenslicht. Een kolos van 8,7 kilometer die het meer van Maracaibo overspant. Ook toen maakte Morandi volgens Antonio Brencich dezelfde fout. “Hij hield er geen rekening mee dat een schip tegen een lagergelegen overspanning kon varen. Twee jaar later was het zover: een olietanker kwam vast te zitten onder een laag gedeelte.” De balans: vijf doden.

Barsten in het plaatje

Toch heeft Morandi’s geloofwaardigheid daar nooit onder geleden. Het ongeval in Venezuela was zogenaamd de schuld van een olietanker, niet de fout van de architect. Hij won opnieuw een internationale wedstrijd en liet in 1967 de Wadi el Kuf-brug optrekken in het noorden van Libië. In 1972 werd het bouwwerk officieel ingewijd. Een imposant overspanning van de Kufvallei, 160 meter hoog en 477 meter lang. Al kwamen ook daar letterlijk barsten in het mooie plaatje. Vorig jaar werd de brug een tijdlang gesloten voor alle verkeer, nadat bij inspecties mogelijke scheuren in het beton waren ontdekt.

En ook in de Siciliaanse stad Agrigento bleek er in 2017 iets aan de hand met een bouwwerk van Morandi. De pijlers van zijn vier kilometer lange brug uit 1970 bleken zo instabiel dat de gemeente besloot om de brug te sluiten tot 2021. Kostenplaatje van de renovatiewerkzaamheden: 30 miljoen euro.

Vlak voor zijn dood ontving Morandi nog een dubbel eredoctoraat. Een van de faculteit ingenieurswetenschappen van de universiteit van München. Een ander van de faculteit architectuur van de universiteit van Reggio Calabria. Een mooi slotakkoord voor een architect die tijdens zijn carrière wereldberoemd werd met tientallen indrukwekkende bouwwerken. Een eer die dertig jaar na zijn dood in de schaduw komt te staan van de grote Italiaanse tragedie, veroorzaakt door één van zijn pronkstukken.