Biotechnologische ‘atoombom’ moet dodelijke malariamug uitroeien
Britse wetenschappers hebben op een sciencefictionachtige manier een gekooide populatie malariamuggen uitgeroeid: door ze te besmetten met een gen dat vrouwtjes ombouwt tot halve mannetjes die geen eitjes meer leggen. Binnen een jaar of tien wil men de futuristische techniek ook in het wild uitproberen – maar critici moeten het nog zien gebeuren.
Het is voor het eerst dat het lukt om muggen uit te roeien met een zogenoemde gene drive, ofwel ‘besmettelijke’ genetische manipulatie. De techniek is in potentie zo drastisch, dat tegenstanders hem wel omschreven als ‘de atoombom van de biotechnologie’.
Bij gewone genetische manipulatie ‘verdunt’ een genetische eigenschap naarmate dieren hem aan meer nakomelingen doorgeven. Maar een gene drive (‘turbo-gen’) zorgt ervoor dat een genetische eigenschap zich juist vermeerdert in de populatie: alsof steeds meer mensen roodharig zouden worden na introductie van maar een paar roodharigen.
Die truc gebruiken moleculair parasitoloog Andrea Crisanti en collega’s van Imperial College Londen nu om een erfelijke aandoening onder muggen te verspreiden die de insecten onvruchtbaar maakt. Vrouwtjes die twee kopieën van het besmette gen krijgen, vermannelijken. Ze bijten niet meer, krijgen net als mannetjes donzige antennes en – cruciaal – ze krijgen geen nakomelingen.
Doorbraak
Met drastisch resultaat, schrijft Crisanti maandag in Nature Biotechnology. In kooien met 650 Afrikaanse malariamuggen zorgden 150 eitjes met de gene drive ervoor dat de populatie instortte: binnen acht tot twaalf generaties waren de muggen uitgestorven. "Deze doorbraak toont aan dat gene drives werken, wat hoop geeft in het gevecht tegen een ziekte die de mensheid al eeuwen teistert", aldus Crisanti in een toelichting. Aan malaria gaan jaarlijks ongeveer een half miljoen mensen dood, meestal kleuters, baby’s en peuters in Afrika en Azië.
"Heel bijzonder" en "vernieuwend", reageren onafhankelijke Nederlandse experts. Het is alleen wel de vraag of de techniek ook in het wild werkt. Zo zijn er wel zestig soorten muggen die malaria overdragen: "Als je de ene soort hebt uitgeroeid, zal de vrijkomende niche door een andere soort worden ingenomen", verwacht muggenexpert Willem Takken.
'Als je de ene soort hebt uitgeroeid, zal de vrijkomende niche door een andere soort worden ingenomen'
Los nog van de vraag of de ‘atoombom’ straks niet gewoon een rotje blijkt. Takkens collega Sander Koenraadt wijst op experimenten die hij deed met andere genmuggen: zonder goede verzorging bleken ze zich veel minder goed voort te planten dan natuurlijke muggen. "Misschien komt die gene drive in de buitenwereld minder goed op gang."
Weerstand
Muggenonderzoeker Bart Knols (Radboud Universiteit) wijst bovendien op de publieke weerstand. "Er waren pas nog protesten tegen genetisch gemodificeerde muggen in Burkina Faso, met spandoeken als ‘Bill Gates go home’", zegt Knols. "Het is niet meer zoals in de jaren vijftig, dat je daar alles kunt proberen. In Afrika zegt men tegenwoordig: donder op met je biotechmuggen."
Maar Crisanti meent dat drastische maatregelen misschien nodig zijn: "In 2016 is het aantal malariagevallen voor het eerst in twee decennia tijd niet verder afgenomen, ondanks enorme inspanningen en investeringen. Wie in dit stadium tegen technologie is, brengt duizenden levens per jaar in gevaar, voornamelijk van kwetsbaren en arme kinderen. We hebben meer wapens nodig in de strijd."
'In 2016 is het aantal malariagevallen voor het eerst in twee decennia tijd niet verder afgenomen, ondanks enorme inspanningen en investeringen'
Knols is nog niet onder de indruk. Eerst zien, dan geloven, vindt hij. "In acht tot twaalf generaties stort hun populatie volledig in. "Mooi", schampert hij. "Weet je wat ook werkt? Een flesje met suikerwater gemengd met insecticide in de kooi plaatsen. Dan zijn ze allemaal binnen één generatie dood."