Direct naar artikelinhoud
Opinie

Met Kofi Annan sterft ook een vorig tijdperk

Kurt Debeuf.Beeld Debby Termonia

Koert Debeuf is directeur van het Tahrir Instituut. In september verschijnt zijn boek Tribalization. Why War is Coming (ASP) 

Ik heb de eer en ook het geluk gehad om de vier laatste secretarissen-generaal van de Verenigde Naties te mogen ontmoeten: Boutros Boutros-Ghali, Kofi Annan, Ban Ki-moon en António Guterres. Ook al waren sommige van die ontmoetingen behoorlijk vluchtig, een van die vier maakte op mij de grootste indruk: Kofi Annan. Op het eerste gezicht lijkt het moeilijk de vinger te leggen op de precieze reden. Zijn présence dwong respect af, zijn ervaring met conflicten, dictators en dagenlange onderhandelingen was ongeëvenaard. Maar er was meer.

Annan leidde, van 1997 tot 2006, de VN op het hoogtepunt van hun bestaan. We zijn het haast vergeten, maar het waren de jaren na de val van de Berlijnse Muur, het einde van de Koude Oorlog. De jaren van de overtuiging dat alleen meer samenwerking de wereld vooruit kon helpen. En dat respect voor de mensenrechten aan de basis hiervan moest liggen. Het was de tijd waarin de droom van een wereldregering die problemen globaal zou oplossen en conflicten rond de tafel zou oplossen, plots weleens realiteit zou kunnen worden. Het was die droom die Kofi Annan verpersoonlijkte.

Vandaag zijn meer en meer mensen ervan overtuigd dat mensenrechten relatief zijn, ook in ons eigen land

De jaren van Annan als secretaris-generaal waren de jaren dat het Kyoto-protocol in werking trad, de eerste wereldwijde aanpak van de opwarming van de aarde. In 2000 traden de Millennium Development Goals in werking, waarmee de wereld het engagement aanging om de armoede, kindersterfte, dodelijke ziektes gezamenlijk sterk te verminderen, en onderwijs en gendergelijkheid te verbeteren. In 2002 trad het Internationaal Strafhof in Den Haag in werking, zodat niemand ter wereld zou kunnen wegkomen met misdaden tegen de menselijkheid, oorlogsmisdaden en genocide. Bovendien werd de Mensenrechtenraad opgericht, terwijl het principe van de 'responsibility to protect' mensenrechten boven de soevereiniteit van staten plaatste.

Met de dood van Kofi Annan lijkt dit tijdperk definitief voorbij. Dit einde diende zich evenwel niet plots aan. Volgens de Globalization Index van het KOF Swiss Economic Institute begon de globalisering in 2006 een knik te vertonen, het laatste jaar van Annans mandaat. Terwijl de economische globalisering groeide tot de financiële crisis van 2008-2009, begon de politieke globalisering eerst te stagneren en in de volgende jaren af te nemen. Even later begon ook de wereldhandel af te nemen. Tegelijk zien we het aantal muren tussen landen toenemen. Waar er in 1989 wereldwijd negentien muren waren, zijn dat er vandaag al zeventig.

In juni 2016 stemden de Britten voor de brexit. In november 2016 verkozen de Amerikanen Donald Trump als president. Deze laatste hakt genadeloos in op de wereldwijde samenwerkingsdroom van Annan. De Verenigde Staten stappen uit het Klimaatakkoord van Parijs, de opvolger van het Kyoto-protocol, en ze stappen uit de UNESCO, het culturele luik van de VN. Trump blaast daarna ook het nucleair akkoord met Iran op, net als het trans-Atlantisch handelsakkoord met de Europese Unie (TTIP). Rusland van zijn kant stapte in november 2016 uit het Internationaal Strafhof.

Vandaag zijn meer en meer mensen ervan overtuigd dat mensenrechten relatief zijn, ook in ons eigen land

Een wellicht nog belangrijkere verandering ten opzichte van het Kofi Annan-tijdperk is de intellectuele ondergraving van het principe van de fundamentele mensenrechten. De goedkeuring van de VN-Veiligheidsraad voor de tussenkomst van de NAVO in Libië (en de redding van honderdduizenden mensenlevens) zou weleens de laatste kunnen zijn geweest. 

Vandaag zijn meer en meer mensen ervan overtuigd dat mensenrechten relatief zijn, ook in ons eigen land. Het idee dat mensenlevens in Egypte, Congo of Iran toch niet ons probleem zijn, is in opmars. Het is zelfs zover gekomen dat de huidige secretaris-generaal van de VN, António Guterres, die sleutelprincipes van de VN nauwelijks nog kan of durft verdedigen, uit angst dat de Verenigde Staten van Donald Trump hun financiële bijdrage helemaal zouden schrappen. 

Met andere woorden, wellicht voor het eerst sinds de oprichting van de Verenigde Naties in 1945 heerst er angst voor het einde van de VN, het einde van het idee van de fundamentele mensenrechten en het einde van de wereldorde van Kofi Annan.