De president die geen chaos wil

Het was 6 januari 1980: de dag dat zijn broer in zijn armen stierf, nadat die in een hinderlaag van de maffia was gelopen. Tot dan was Sergio Mattarella hoogleraar parlementair recht aan de universiteit van Palermo. Een meer dan respectabel beroep, maar erg academisch. Voortaan wilde Mattarella, toen 38, ‘echt strijden voor een beter Italië’. Hij besloot de politiek in te gaan.

Die missie draagt hij bijna veertig jaren later nog steeds hoog in het vaandel. Nadat de Vijfsterrenbeweging en het radicaal-rechtse Lega vrijdag een voorlopig regeerakkoord bereikt hadden, en Italië dus zo goed als zeker een onuitgegeven regering krijgt die in Europa met argusogen zal worden gevolgd, staan de zenuwen er strak gespannen.

Maar president Mattarella houdt het hoofd koel. Hij wil niet beletten dat deze regering een feit wordt, maar probeert wel te wegen op hun regeerakkoord. De Italiaanse president mag dan minder macht hebben dan pakweg zijn Franse collega, hij kan zich wel degelijk laten gelden. Het is per slot van rekening de Italiaanse president die de eerste minister benoemt, en de leden van diens regering.

Maandag ontving hij Luigi Di Maio en Matteo Salvini, de leiders van respectievelijk Vijfsterrenbeweging en Lega, die er hun regeringscontract kwamen verdedigen. Hun rode draad: minder migranten, veel minder Brussel, veel meer geld naar sociale voorzieningen. Daar had Mattarella zijn bedenkingen bij.

Weinig zin in onbekende jurist

De president sprak maandag meteen zijn bezorgdheid uit over een ontsporing van de publieke uitgaven, meldde het Italiaanse persbureau Ansa. Italië heeft na Griekenland de hoogste staatsschuld van de hele eurozone. Mattarella zou dus niet zomaar om het even wie minister van Financiën willen laten worden. Daarnaast voelde hij er ook weinig voor om het premierschap over te laten aan de volstrekt onbekende jurist Giuseppe Conte.

Na zijn ontmoeting met Di Maio en Salvini nam Mattarella bijna 48 uur de tijd, ‘om na te denken’. Pas vanmiddag om half zes mag beoogd premier Conte zelf opdraven op het kantoor van de president. Of zijn kandidatuur dan zal worden aanvaard, blijft nog steeds een vraagteken.

Uit de machtsgreep van de Cosa Nostra

Mattarella heeft veel ervaring met delicate dossiers. Als parlementslid van de christendemocraten kreeg hij in 1984 de opdracht de Siciliaanse afdeling van zijn partij uit de machtsgreep van de Cosa Nostra te halen. Eind jaren tachtig werd hij voor het eerst minister. Doorheen zijn carrière schoof hij binnen het politieke spectrum steeds verder op naar links. In 1996 was hij een van de eersten die zijn steun uitsprak voor een centrumlinkse coalitie met Romano Prodi aan het hoofd. Toen de regering van Prodi twee jaar later viel, werd hij in het nieuwe kabinet eerst vicepremier, daarna minister van Defensie. Hij steunde de Navo-interventie in Joegoslavië en schafte de dienstplicht af.

In 2007 stond hij mee aan de wieg van de huidige Partito Democratico, de partij van ex-premier Matteo Renzi. Vier jaar later zei hij de politiek even vaarwel, nadat hij door het Italiaanse parlement werd verkozen tot rechter van het Grondwettelijk Hof.

Geduld is een belangrijke troefkaart

Maar de lokroep van de politiek bleef. In 2015 werd hij door het Italiaanse parlement verkozen tot president, op voordracht van Renzi. ‘De democratie is geen definitieve overwinning’, zei hij bij zijn eedaflegging. Sindsdien oversteeg hij wel vaker zijn ceremoniële opdracht. Flink wat geduld aan de dag kunnen leggen, bleek daarbij een van zijn belangrijkste troefkaarten. Toen Renzi eind 2016 zijn ontslag aankondigde, wilde Mattarella hem pas laten gaan, nadat er een begroting voor 2017 was goedgekeurd, in weerwil van iedereen die om zijn onmiddellijk ontslag schreeuwde. Maar Mattarella vond dat het land niet in chaos mocht worden achtergelaten.

En ook bij deze regeringsvorming blijkt hij niet over een nacht ijs te gaan. Tot ergernis van Lega en de Vijfsterrenbeweging, die de afgelopen dagen onderstreepten dat Conte hun kandidaat voor het premierschap is, en dat ook zou blijven. Maar regeren kunnen ze pas nadat Mattarella zijn goedkeuring uitspreekt.