"Turken denken dat de hele wereld hen wil boycotten"

Selahattin Koçak (49): voormalig politicus bij sp.a en Open Vld

"De Turkse gemeenschap is heel gevoelig voor boycot- en complottheorieën”, zegt Selahattin Koçak. “Theorieën in de trant van ‘de wereld moet ons niet hebben’. Nu is het dus Trump tegen Turkije. Feit is dat de val van de lira al was ingezet voor Donald Trump president werd, het is niet louter zijn schuld. Maar het sentiment onder de bevolking is zo groot dat er nog weinig ruimte is voor ratio.

“Waar die emotie vandaan komt? Ze was al lang aanwezig maar werd extra gevoed door de mislukte coup van 2016. Sindsdien zijn chauvinisme en nationalisme enorm gegroeid en zijn de complottheorieën niet meer weg te denken. Het is zelfs zo erg dat de oppositiepartijen nu moreel verplicht zijn om ook hun vaderlandslievende kant te laten zien en tegen de regering te zeggen: we stand by you against America. Zo bepalend is het sentiment in Turkije: ‘Wij tegen de rest van de wereld’. De meerderheid schaart zich erachter, het brengt een nieuw saamhorigheidsgevoel naar boven.

“Nu, eerlijk gezegd zou ik niet weten hoe Erdogan anders moet reageren tegen een gek als Trump. Turkije zit in de NAVO en in de wachtkamer van de Europese Unie, en dan is er plots een westerse bondgenoot die moeilijk gaat doen over een Amerikaanse dominee (Andrew Brunson, red.) met huisarrest in Turkije. Ik vind het niet onrechtvaardig dat de Turken in ruil eisen dat ze Mehmet Hakan Atilla willen hebben, de Turkse bankier die in Amerika veroordeeld is voor fraude.

“Daarbovenop is er nog een reden voor het Turkse complot­denken: er is een urban legend dat Turkije in 2023 verlost zal zijn van alle historische schulden die tijdens de Eerste Wereld­oorlog ontstonden toen het Ottomaanse Rijk de zijde van Duitsland koos. De gemiddelde Europeaan is dat vergeten maar in Turkije zijn ze zich daar zeer van bewust. Wel algemeen bekend is dat Turkije in 2023 honderd jaar bestaat en dat het Verdrag van Lausanne zal aflopen (waarin de grenzen van de Turkse Republiek werden vastgelegd, red.). De huidige regering wil zeker tot 2023 aanblijven en Turkije uitbouwen tot een sterke economische macht. Maar de Turken denken dat de hele wereld hen bewust wil boycotten om te voorkomen dat hun land in 2023 tot een van de meest ontwikkelde landen ter wereld zal behoren.

“Het zit dus diep. Bij ons zou de regering hangen als we in een zware economische put terechtkomen. De Turken steunen Erdogan juist nog meer en geven anderen de schuld van hun problemen.

“Ik kan die houding begrijpen, al ben ik het er niet altijd mee eens. In Europa laten we ons – deels – doen door Trump met al zijn grillen. Erdogan daarentegen laat tenminste zien dat hij ballen aan zijn lijf heeft. De Turken houden daarvan. Eindelijk iemand die tegen de grootmachten in gaat. Wat de gevolgen zijn, is een ander verhaal. Zeker is dat we een economische oorlog tegen de VS hoogstwaarschijnlijk niet winnen. Maar intussen haalt Erdogan als politicus wel zijn slag thuis.”

Erhan Demirci (35): stand-upcomedian

"Ik kom uit een vrij liberale familie en net als veel andere Turkse families hebben ook wij voor- en tegenstanders van Erdogan. Maar op dit moment voel ik bij iedereen dat ze allemaal achter hem staan. Dat is vooral uit trots. Trots om niet met ons te laten sollen door Trump. Het heeft niet zoveel te maken met Erdogan als leider op zich, maar meer met het idee dat we ons als volk, als land, niet in een hoek willen laten drijven. Dus vormen we één blok. We zijn zo opgevoed. Zelfs ik, al ben ik in België geboren en liberaal van aard. Ook ik heb de Turkse waarden met trots meegekregen van huis uit, ze zijn er van kleins af aan ingepeperd.

“Ik sta op dit moment ook achter Erdogan, al zou ik nooit op hem stem­men. Omdat ik meeleef met mijn familie en vrienden ginder. Ver­schei­dene mensen in mijn familie met een eigen zaak voelen nu al de gevolgen van de zwakke lira. Hoe zal dat over een maand zijn, vraag ik me af. Erdo­gan kan nu wel vragen of we onze dollars en euro’s in lira’s willen om­wisselen, maar in de praktijk zullen niet veel Turken dat ook echt doen.

“Het ergste vind ik dat wij Turken in Europa voordeel halen uit de lage koers van de lira. Wij profiteren van de miserie daar, we kunnen goedkoop op vakantie, gaan shoppen, noem maar op. Dat voelt raar, het klopt niet. Als het zo doorgaat, zullen de Turken in Europa weer net als vroeger geld moeten opsturen naar het thuisland.

"Nu voel ik me zowel een trotse Turk als een trotse Belg, maar ik ondervind daar ook de nadelen van. Soms kan ik dat eergevoel tegenover het land niet opzijzetten, en dan is het rationeel denken ver zoek. Want wat hebben we eraan om te zeggen dat God met ons is en we massaal achter onze leider staan? Dat helpt ons niet veel verder."We hebben mensen nodig die naast hun trots vooral hun verstand gebruiken en een oplossing zoeken in plaats van dat we tegen Trump blijven opbieden. Met ego-gedrag komen we er niet. Niet van Trump en niet van Erdogan. Het zal op een diplomatische manier moeten gebeuren, achter de schermen.”

Meryem Kaçar (48): voormalig Gents gemeenteraadslid en senator voor Groen, in oktober lijsttrekker voor Be.one

"De beurs is het meest walgelijke gezicht van het kapitalisme. Omdat het zo’n invloed heeft op de psyche van de bevolking en van de bedrijven. Kijk naar Turkije: als de grote financiële spelers het land verlaten en de dollars meenemen, raken de kleinere spelers in paniek en halen ze ook hun reserves weg. Het kuddegedrag veroorzaakt de val van de lira.

“Toch maak ik me niet al te veel zorgen: de Turkse economie heeft nog veel sterktes. Zoals een lage staats­schuld, veel jonge dynamische werkkrachten en eigen nieuwe industrieën, van smartphone tot automobiel. De meeste investeerders zullen op den duur inzien dat economische stabiliteit meer in hun belang is dan meedoen aan de politiek gedreven munt­speculatie van Trump en consorten. Hopelijk is deze crisis ook een opportuniteit om de economie transparanter te maken, wat nodig is voor het vertrouwen. Politici moeten hun zakenvrienden duidelijk maken dat het onwijs is zo veel dollars en euro’s te lenen. Dat maakt het land kwetsbaar voor munt­schommelingen.

“De huidige handelsoorlog heeft in se niet veel te maken met het huis­arrest van de Amerikaanse dominee Andrew Brunson. Het gaat vooral om geopolitieke belangen. Turkije kijkt al langer uit naar partners als China, Brazilië, Venezuela en Rusland om handels- en politieke relaties mee te ontwikkelen, los van de dollar. Intussen is Trump met de halve wereld in een handelsoorlog verzeild geraakt; hij ziet overal bedreigingen. Maar hij kan niet om Turkije heen: na de VS is Turkije de grootste militaire kracht binnen de NAVO.

“Het zou al een grote stap in de goede richting zijn als Amerika Fethullah Gülen zou uitleveren en erkent dat het een politieke misdaad is om de coup van 2016 te steunen. Turkije is een heel strategisch land voor militaire basissen en energie­transport. De Amerikanen en de EU willen dat Turkije bestuurd wordt door een schoothond, die zonder morren 3,5 miljoen vluchtelingen opvangt. Toen Erdogan dit spel niet meer meespeelde, moest hij weg. Via het Gülen-netwerk dachten ze Turkije voor een stuk te kunnen controleren.

“Ik kan niet bewijzen dat Washington en Brussel mee achter de coup­poging zaten. Maar de Turkse regering en oppositie, en bijvoorbeeld de beroemde schrijver Orhan Pamuk die ook kritisch tegenover Erdogan staat, plus de Duitse kwaliteits­media stellen vast dat het Gülen-netwerk de coup aanstuurde. En ik stel vast dat westerse regeringen zoals de VS en België zowel voor als na de coup uitstekende banden met de gülenisten onderhielden zonder één woordje kritiek. Ik vind die steun aan Gülen, die door zijn aanhangers als de messias wordt beschouwd, ronduit bizar.”

Serpil Aygün (44): hoofdredacteur van de Belgisch-Turkse krant Binfikir

"Mijn band met Turkije is sterk, ik heb er tot 15 jaar geleden gewoond. In 2002 kwam ik naar België voor een master overheids­management nadat ik in Turkije ziekenhuis­management had gevolgd. Ik heb mijn master in België niet afgemaakt, in plaats daarvan kwam ik in de journalistiek terecht. De naam van mijn krant Binfikir betekent zoveel als ‘duizend gedachten’, wat staat voor de vrijheid van menings­uiting. Elke mening is welkom in mijn krant. Zelf blijven we zo neutraal mogelijk.

“Mijn familie is uitgebreid en verspreid over heel Turkije, ook een groot deel van mijn vriendenkring woont er. We hebben veel contact en uiteraard praten we over de economische situatie. Mijn broer is zelfstandige, mijn vader leeft van een pensioen, mijn zus en haar man zijn ambtenaar. Iedereen wacht bang af, er is veel onzekerheid. Ook ik maak me zorgen, ik kan moeilijk achter­over­zitten en genieten van mijn comfortabele leventje hier. Het gevoel van machteloosheid is groot. Tegelijk denk ik dat het wel opgelost zal raken, via diplomatieke weg. Turkije heeft al veel internationale aanvaringen gehad, en uiteindelijk blijken die meestal een storm in een glas water.

“De Turken zouden in deze economische crisis als één volk achter Erdogan staan, klinkt het. Maar via Facebook hoor ik ook andere geluiden uit Turkije. Dat degenen die op Erdogan stemden nu moeten boeten, bijvoorbeeld. Dat het hun verdiende loon is. Er ontstaat een nieuwe polarisatie, zowel in Turkije als binnen de Turkse gemeenschap in België. Hoe dan ook blijft de steun voor Erdogan groot. Persoonlijk vind ik het geen goede zaak voor de democratie wanneer alle macht in handen van één persoon ligt. Meer wil ik daar niet over zeggen, want dan werk ik de polarisatie alleen maar in de hand.

“Die verdeeldheid tussen mensen die voor of tegen Erdogan zijn, is het echte probleem van Turkije. Dáár zit het grootste gevaar voor de gemeenschap, niet in de economie. Toch zie ik het niet gauw meer tot demonstraties komen, die hebben we al lang en breed gehad. De bevolking is veel gelatener dan een paar jaar geleden. Er is weinig hoop, en de oppositie kan momenteel weinig bieden. Maar de onvrede leeft onderhuids voort, daar maak ik me het meest zorgen om.”

Mehmet M.* (55): werkte voor het Turkse parlement, vluchtte in 2016 voor de coup

"In Ankara werkte ik als een van de woordvoerders van het parle­ment. Daarnaast was ik actief als hoofd­docent economie aan de universiteit. Enkele dagen na de mislukte staatsgreep in 2016 zag ik tot mijn verbazing in de krant mijn naam op een lijst van mensen die ontslagen waren. Velen op die lijst werden ervan beschuldigd tegen Erdogan te zijn en pro Gülen. Ik had me hier nooit openlijk over uitgesproken, ik begreep echt niet waarom ik plots mijn beide jobs kwijt was.

“Elke dag groeide de lijst met namen van mensen die werden ontslagen. We weten allemaal wie: rechters, professoren, politici, leerkrachten, journalisten, opinie­makers... Vervolgens vloog bijna iedereen de gevangenis in, op verdenking van landverraad of steun aan terrorisme, zonder enige vorm van onderzoek. Ik begreep dat ook ik risico liep om gearresteerd te worden en ben van de ene op de andere dag vertrokken, met mijn vrouw, kinderen en mijn ouders. In België hebben we politiek asiel aangevraagd en gekregen.

“Inmiddels zit 90 procent van mijn vrienden en collega’s in de gevangenis. Zonder enig bewijs voor hun ‘misdaad’. En het stopt niet, al wil de Turkse regering ons doen ge­loven dat ze de democratische waarden respecteert en in acht neemt. Deze week nog zijn 350 mensen in Turkije benaderd door de politie omdat ze op sociale media hun mening gaven over de economische crisis. Het wordt er echt niet beter op. Het merendeel van mijn familie in Turkije is bang om met me te communiceren, dat zegt genoeg.

“Ik spreek dan ook liever van een structurele dan van een financiële crisis. Erdogan heeft de laatste jaren hard ingezet op economische groei, met de bouw van talloze wolkenkrabbers en andere ambitieuze bouwprojecten. Probleem was dat het allemaal op krediet werd ge­bouwd. Ondernemers die op krediet investeerden, werden enthousiast gestimuleerd door de regering; consumenten kochten huizen, auto’s, hun wekelijkse boodschappen – alles – op krediet. Nu moet er worden terugbetaald. De buitenlandse particuliere schuld is torenhoog opgelopen, die bedraagt maar liefst 400 miljard euro.

“En dan heb ik het nog niet gehad over de grootscheepse corruptie van de Turkse regering zelf. De banden tussen de politiek en de bedrijfs­wereld zijn erg nauw. Wie een noemenswaardig bouwproject wil realiseren, kan dat niet als hij niet de juiste contacten heeft bij de AKP (Erdogans partij, red.). Het kapitaal van Turkije is onder controle van een entourage van zakenmensen die dicht bij Erdogan staan. Dit gaat om een diepgewortelde, serieuze crisis waarvan het einde voorlopig nog niet in zicht is. Steeds meer mensen zullen hun geld uit Turkije weghalen, voor het te laat is.

“Intussen leer ik Nederlands en hoop ik hier een nieuwe job te vinden. Ik vrees dat een terugkeer naar Turkije er voorlopig niet in zit.”

* De echte naam van Mehmet M. is bekend bij de redactie.