"Eerst schoot men elkaar nog door de knieën, nu door het hoofd": bendegeweld teistert Zweden
De Zweedse politie heeft de handen vol aan het bestrijden van geweld van drugsbendes. De grote steden worden geplaagd door schietpartijen, waarbij daders veelal een migrantenachtergrond hebben. In aanloop naar de verkiezingen in september profiteren de rechts-populistische politici ervan. Zes vragen over crimineel geweld in Zweden.
Waar spelen de Zweedse schietpartijen zich af?
Wie ’s ochtends de krant openslaat kan in Zweden haast dagelijks lezen over beschietingen op straat. Vooral de drie grootste steden, Stockholm, Göteborg en Malmö, zijn het decor van crimineel geweld. Ook in middelgrote steden komen de beschietingen voor.
De afgelopen weken waren er twee schietpartijen in Malmö (één jongen overleden) en eentje in Örebro (twee doden). Een paar dagen daarvoor werden vier mannen naar het ziekenhuis afgevoerd in Helsingborg na een aanval met vuurwapens. Ook haalde een incident in Malmö de internationale pers, toen voor een internetcafé midden in de stad drie mannen werden doodgeschoten; drie anderen raakten gewond.
Wie zitten er achter deze schietpartijen?
Criminele drugsbendes. Alleen al in de grootste drie steden in Zweden zijn rond de achthonderd jonge mannen actief in ongeveer dertig criminele netwerken, meldde de nieuwsdienst van de Zweedse publieke radio Ekot dit jaar op basis van politieonderzoek. De criminelen concurreren in de handel van hasj en cocaïne, en schuwen daarbij het geweld niet.
Het is voor de politie nauwelijks te doen om ze allemaal op te sporen. Zweden telt ruim twintig zogeheten ‘bijzonder kwetsbare wijken’, meldde de politie vorig jaar. Ze staan vol betonflats waar hoofdzakelijk immigranten wonen. In de achterstandsbuurten heerst een relatief hoge werkloosheid en vindt openlijk drugshandel plaats. Jongeren moeten er sterk in hun schoenen staan, willen ze zich onttrekken aan de groepsdruk om zich aan te sluiten bij een jeugdbende.
Wat is de oorzaak van de opkomst van het straatgeweld?
Fatale beschietingen kwamen begin jaren negentig gemiddeld vier keer per jaar voor, legde criminoloog Mikael Rying onlangs uit in het actualiteitenprogramma Aktuellt, en vorig jaar was dat bijna veertig. Het is een nieuwe ontwikkeling in de criminele wereld in Zweden. "Er doen meerdere theorieën de ronde, zoals de toegenomen beschikbaarheid van wapens in Zweden", aldus Rying. "Vervolgens is sprake van een sneeuwbaleffect. De criminelen zijn een grens over gegaan. Eerst schoot men elkaar nog door de knieën, nu door het hoofd."
Waarom is er discussie over een etnische component in het geweld?
Van de 100 mannen van wie vast was komen te staan dat ze sinds 2013 bij een moord of moordpoging waren betrokken, hadden er 90 één of twee ouders geboren in het buitenland, meldde het dagblad Dagens Nyheter vorig jaar na onderzoek. De krant deed een soort steekproef in de gerechtelijke procedures van 53 veroordeelde daders en 47 beschuldigde personen. Vervolgens ontdekte Dagens Nyheter in de openbare registers van de burgerlijke stand en andere bronnen dat ongeveer de helft van de onderzochte groep zelf als migrant was gekomen, en de rest in Zweden was geboren. Veruit de meerderheid van de mannen had wortels in landen uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika, aldus Dagens Nyheter.
Maar doorgaans spreken de meeste Zweedse media, politici en de politie niet of nauwelijks over de achtergrond of etniciteit van criminelen. Er zijn ook geen recente officiële cijfers over.
Het doel is altijd geweest niet te stigmatiseren. Tot 2016 was het in Zweden relatief eenvoudig om een verblijfsvergunning te krijgen. Zweden beschouwde zich als humanitair voorbeeld in de wereld. Veel immigranten wonen inmiddels gescheiden van de rest van het welvarende Zweden. De politieke correctheid neemt inmiddels surrealistische vormen aan, vinden sommige journalisten.
Zweden was toch dat gemoedelijke land waar nooit iets gebeurt?
Dat beeld over Zweden brokkelt af. In een studie van dodelijke schietincidenten, met betrokkenen tussen de 15 en 29 jaar, voert Zweden een lijst van veertien Europese landen aan. De frequentie van dodelijk vuurwapengeweld is in die leeftijdscategorie tien keer zo hoog als in Duitsland. Het aantal dodelijke schietpartijen is groter dan in het de laatste jaren door criminele afrekeningen geteisterde Nederland en zelfs dan het al veel langer om maffiageweld bekendstaande Italië.
"Het zijn jonge mannen die schieten en beschoten worden. Criminele groepen lijken anders te zijn gaan denken over het gebruik van wapens’", zei Manne Gerell, criminoloog van de Universiteit van Malmö eerder tegen Dagens Nyheter.
Welk antwoord hebben politici op het bendegeweld?
Inmiddels roepen bijna alle partijen om strengere straffen en meer mankracht voor de politie. De Zweden Democraten lijken de meeste stemmen te winnen als gevolg van de onrust. Voor de verkiezingen in september is de rechts-populistisch partij met neonaziwortels in peilingen uitgegroeid tot de tweede partij.
De Zweden Democraten kunnen rekenen op eenvijfde van de stemmen, net iets minder dan de regerende sociaaldemocraten, die sterk aan populariteit inboeten. De reden voor het populistische succes is dat ze de toegenomen criminaliteit onverbloemd koppelen aan de immigratie in de afgelopen jaren. De politici in het midden doen dat niet.