Kabinet vangt teruglopende inkomsten gas op met meevallers zorg en sociale zekerheid
Het dichtdraaien van de gaskraan gaat voorlopig zonder piepen en knarsen, met dank aan de smeerolie van het merk ‘hoogconjunctuur’. De bijgestelde begroting van het kabinet telt zoveel meevallers dat het de tegenvaller van 350 miljoen euro met het gas dit jaar kan opvangen zonder nieuwe bezuinigingen.
Op de langere termijn zal het stopzetten van de gaswinning meer pijn doen, want de structurele kosten van dat besluit stijgen in 2022 naar 1,1 miljard euro. Dat is niet alles: er komt een onbekend bedrag bovenop voor het schadeherstel en het aardbevingsbestendig maken van gebouwen in Groningen. Die kosten zijn niet meegenomen in de tussentijdse begroting, omdat het kabinet de hoogte ervan nog niet kan inschatten.
Minister Hoekstra van Financiën schetste maandag in de Voorjaarsnota een eerste kostenplaatje van het beëindigen van de Groningse gasproductie. Eind maart maakte het kabinet bekend dat de gasbel onder Slochteren op zijn laatst in 2030 met rust gelaten wordt. Vorig jaar tapte de NAM nog 21,6 miljard kubieke meter aardgas uit dat ondergrondse vaatje; in 2022 mag dat maximaal 12 miljard kuub zijn. Vanwege het aardbevingsrisico moet de winning daarna zo snel mogelijk naar nul.
Hierdoor loopt de schatkist dit jaar al 150 miljoen euro gasbaten mis. Die tegenvaller qua inkomsten loopt op tot 350 miljoen euro in 2021, maar de grote klap volgt pas in 2022. De gaskraan kan dan harder worden dichtgedraaid, omdat dan de fabriek klaar is die hoogcalorisch importgas omzet in laagcalorisch gas dat de Groningse gasproductie deels moet vervangen. In 2022 dalen de gasbaten daarom met 900 miljoen euro. Behalve met lagere gasopbrengsten houdt het kabinet tot en met 2022 rekening met 200 miljoen euro extra kosten per jaar. Deze reservering omvat onder andere de organisatiekosten van het schadeafhandelingsloket dat de overheid voor gedupeerde Groningse huiseigenaren heeft opgezet.
In de gisteren gepresenteerde Voorjaarsnota meldt minister Hoekstra alleen hoe het kabinet de tegenvaller van 350 miljoen euro over 2018 dekt. De financiering van de gastegenvallers in de komende jaren regelt het kabinetpas in de nieuwe meerjarenbegroting, die het op Prinsjesdag publiceert.
Dit jaar zijn er zoveel financiële meevallers dat het kabinet die in de lopende begroting simpelweg kan wegstrepen tegen de nadelige gevolgen van het gasbesluit. Zo vallen de overheidsuitgaven aan geneesmiddelen en medische hulpmiddelen in 2018 ruim 350 miljoen euro lager uit dan begroot. De harde onderhandelingen van zorgverzekeraars en overheid met de medicijnfabrikanten hebben vruchten afgeworpen, want ze konden goedkoper inkopen dan verwacht.
Ook de uitgaven aan sociale zekerheid vallen mee. Aan AOW-uitkeringen is het kabinet 95 miljoen euro minder kwijt dan geraamd. Met dank aan de florerende economie hoeft het kabinet minder WW-, en Wajonguitkeringen te verstrekken dan begroot, omdat meer mensen betaald werk vinden dan verwacht. Het aantal bijstandsuitkeringen neemt wel toe, omdat de verhoogde instroom van asielzoekers (een nawee van de grote vluchtelingenstroom van eind 2015) de uitstroom van bijstandsgerechtigden die een baan vinden dit jaar meer dan tenietdoet. Inmiddels komen er juist minder asielzoekers naar Nederland dan voorspeld. Hoekstra verwacht de komende jaren daarom juist begrotingsmeevallers op dit terrein.
Overschot
Alles bij elkaar genomen denkt het kabinet dit jaar af te sluiten met een begrotingsoverschot van 0,5 procent van het bbp, hetzelfde percentage dat in november uit de bus kwam na doorrekening van het regeerakkoord.
Hoekstra is wel optimistischer geworden over de staatsschuld. Volgens hem daalt die dit jaar naar 53,3 procent van het bbp. In november ging hij nog uit van 54 procent.
Helaas voor het kabinet en de belastingbetaler staat nu al vast dat de twee laatstgenoemde ramingen te positief zijn. De NAM moet de kosten van het schadeherstel en van de versterking van Groningse huizen betalen, maar wil op zijn minst een deel van die kosten doorberekenen aan de overheid. Dat gaat ten koste van de afdrachten van de NAM aan de staat, die in 2016 nog 1,3 miljard euro bedroegen.
Minister Wiebes van Economische Zaken onderhandelt met de joint-venture van Shell en Exxon over de vraag wie de financiële gevolgen en de aansprakelijkheidsrisico’s van het vroegtijdig beëindigen van de gasproductie moet dragen: de NAM of de staat. Omdat de uitkomst van die onderhandelingen nog niet bekend is, kan zijn collega Hoekstra de omvang van deze (vermoedelijk forse) tegenvaller nog niet inschatten.