Waarom gemeente A sneller overstroomt dan gemeente B

"Dit hebben we de voorbije twintig jaar nog nooit meegemaakt", zei de burgemeester van Aalter, toen het station in zijn gemeente donderdagavond onder water kwam te staan. "Het stroomde over de trappen naar beneden." Ook in Tongeren, aan de andere kant van het land, kwamen straten blank te staan en liepen kelders onder water. Zwalm, in de Vlaamse Ardennen, kreeg met modderstromen te maken. Over heel Vlaanderen richtte de hevige regenval de afgelopen dagen ravages aan. En het is nog niet voorbij: ook voor deze week staat ‘code oranje’ in de voorspellingen.

LEES OOK. Diets-Heur (Tongeren) bedolven onder modder

VIDEO. Straten in Lanaken staan blank na hevige hagelbui: bestuurders moeten noodgedwongen stoppen

"Met de enorme intensiteit van de regenval tijdens de voorbije dagen zou elke gemeente in de problemen kunnen komen", klinkt het bij de Vlaamse Milieumaatschappij. "Zoveel water op korte tijd: dat kan geen enkele afwatering verwerken." Dat is best verontrustend, want de toekomst belooft niet minder, maar meer momenten waarop plots de hemelsluizen wagenwijd opengaan.

In Aalter is donderdag 40 millimeter neerslag gevallen op een uur tijd. "Dat is een frappant hoge hoeveelheid, die vroeger in ons land hoogstens een keer om de honderd jaar gemeten werd", zegt professor hydraulica Patrick Willems (KU Leuven). "Maar in 2016 viel in Riemst zelfs 63 millimeter. In hetzelfde jaar kreeg Linter maar liefst 85 millimeter neerslag op een uur tijd te slikken. In drie jaar tijd overschreden we al drie keer de maximumgrens die je hoogstens eens per eeuw zou verwachten.""Door de opwarming van de aarde zien we een tendens naar steeds meer en intensere piekregens", zegt Willems. "Doordat de temperaturen stijgen, kan de lucht meer waterdamp opnemen. Dat leidt tot langere droge periodes, maar als het regent, gebeurt dat veel intenser. Tien jaar geleden voorspelden we die evolutie al, maar we zagen ze eerder voltrekken tegen 2030, of zelfs 2050. Niemand had verwacht dat het zo snel zou gaan."

Welke gemeenten moeten zich daarover het meest zorgen maken? "Het is onmogelijk om er een paar aan te wijzen. Het gaat over tientallen gemeenten", zegt Willems. De volgende drie elementen bepalen alleszins wel hoe gevoelig een stad, een gemeente of een streek is voor wateroverlast na hevige regenval.

1. De rioleringen

Naar aanleiding van de toename van het aantal piekregens, heeft de Vlaamse overheid in 2012 de normen voor rioleringen bijgesteld. "Voordien werden zij zo ontworpen dat ze, op het meest kritieke punt van het buizenstelsel, hoogstens een keer om de twee jaar verzadigd zouden kunnen raken, waardoor water aan de oppervlakte dreigt te komen", zegt Willems. "Volgens de nieuwe regels mag dat hoogstens eenmaal om de twintig jaar gebeuren. De buizen moeten breder zijn, de opvangcapaciteit groter."

De nieuwe normen vragen natuurlijk tijd om zich op het terrein te laten voelen. "De grote meerderheid van de rioleringen die vandaag in Vlaanderen liggen, en wellicht ook diegenen van de gemeenten die de voorbije dagen onderliepen, is nog altijd volgens de oudere normen ontworpen", zegt Willems. Bovendien: zelfs die nieuwe rioleringen zouden niet in staat zijn geweest om een regenval van 40 millimeter per uur, zoals donderdag in Aalter, te verwerken."

2. De verharding van de ondergrond

In heel Vlaanderen hield het onweer afgelopen week hevig huis, ook zo in Steenokkerzeel. "Ons probleem is dat wij naast de luchthaven gelegen zijn", zegt burgemeester Kurt Ryon (N-VA). "De tarmac is goed voor een enorme oppervlakte aan beton, dat natuurlijk geen water opneemt. Het gevolg: al dat water loopt via de velden richting onze gemeente. Het zijn soms heuse rivieren."

In de jaren 70 was vier à vijf procent van de Vlaamse ondergrond verhard, vandaag is dat opgelopen tot 14,5 procent. "Een enorme toename, die de druk op de rioleringen verhoogt", zegt Willems. "In een zachte ondergrond, zoals zandgrond, sijpelt een groot deel van het water meteen weg. Als dat niet kan, stroomt het in veel grotere hoeveelheden de rioleringen in", waardoor die sneller overlopen.

Die verharding is niet alleen het tarmac van de luchthaven, het zijn vooral alle kleinere beetjes: parkings, wegen, opritten. "Wie klinkers aanlegt waar voordien gazon lag, beseft natuurlijk niet dat hij daarmee bijdraagt aan mogelijke overstromingen verderop in zijn dorp. Maar zo is het."

"De luchthaven heeft de voorbije jaren waterbekkens aangelegd om het water tegen te houden, maar die konden de voorbije dagen niet alles opvangen", zegt burgemeester Kurt Ryon. "We zullen opnieuw moeten samenzitten met de luchthaven om te kijken wat we nog meer kunnen doen. Maar als er zich volgende week opnieuw zo’n wolkbreuken voordoen, zullen wij in Steenokkerzeel van hetzelfde deeg een koekje krijgen".

3. De geografische ligging

Een laatste cruciale factor, die wellicht de problemen in Tongeren - in het heuvelachtige Haspengouw - en die in Zwalm - in de Vlaamse Ardennen - helpt te verklaren, is de hoogteligging. "Het zijn de wetten van de fysica dat water altijd naar de meest laaggelegen gebieden stroomt", zegt Willems. "Vaak ligt een stad, zeker in heuvelachtig gebied, omgeven door heuvels. Als het zachtjes regent, sijpelt het water in de grond. Als het stortregent, stroomt het in hele stromen naar beneden, sleurt het sedimenten mee, en krijg je modderstromen."

Rita Goossens uit Zwalm weet wat dat betekent. "Een gigantische stroom van modder en water kwam hier op de straat terecht", vertelde ze donderdag aan Het Laatste Nieuws. "Het heeft geen vijf minuten geduurd tot het hier kniehoog stond. Het is niet te begrijpen waar de enorme stroom plots vandaan kwam. Onze voortuin is helemaal vernield, maar we mogen ons gelukkig prijzen dat er nog een trap is naar onze voordeur. Kwam het water nog een paar centimeter hoger, dan was heel het huis ondergelopen."

Anderen hadden niet zo veel geluk, en de volgende dagen beloven alvast meer van hetzelfde.