Op zoek naar een radio in Antwerpen: "Retro ligt nog altijd goed in de markt"

De oorsprong van de eerste radio? Voor het antwoord op die vraag moeten we de stad even uit en naar het Olens Radio Museum. “Rusland claimt de pionierstitel, maar dat doen ook de Verenigde Staten en Italië. Wereldwijd werd rond dezelfde periode aan de ontwikkeling van de radio gewerkt, vandaar de verwarring”, zegt Leon Schyvaerts van het Olense museum. “Amerika was de voorloper, al beschouwen de Italianen Guglielmo Marconi als de uitvinder. Volgens de Russen was het dan weer Aleksander Popov.”

Ons land was er anders ook vroeg bij. Al in maart 1914 ging in het Kasteel van Laken de eerste Belgische omroep op antenne. “Dat was een Europese primeur”, weet Leon. “Koning Albert en koningin Elisabeth waren geboeid door het fenomeen radio. Wie een kristalontvanger had, kon het signaal tot in Mechelen horen. Je kon toen alleen luisteren met een hoofdtelefoon. Het voordeel was wel dat je geen elektriciteit nodig had, wat veel mensen mooi uitkwam: het was namelijk goedkoop.”

De eerste radio’s waren constructies van elektronenbuizen en hadden een complexe bediening. “Binnen- en buitenlandse programma’s werden beluisterd op de lange golf, de korte golf en de middengolf. Aanvankelijk werd uitgezonden in AM, later ook in FM, met dank aan uitvinder Edwin Armstrong.”

Radio voor de rijken

De opmars van de radio was begin jaren twintig vooral goed nieuws voor de Société Belge Radio-electrique (SBR), het eerste Belgische radiomerk. “Om ervoor te zorgen dat de klanten ook echt naar de radio konden luisteren, lanceerde SBR zelf een Franstalige zender in Brussel. Als merk kreeg SBR al snel concurrentie van onder meer Schaub Lorenz, Philips en Telefunken.”

Tot 1940 kon alleen de happy few zich zo’n klankkast veroorloven. “Die werd dan met de nodige trots aan de buren getoond. Hoe meer lampen, hoe beter de klank en hoe groter het toestel. De Philips-radio voor de rijken, waarvoor zowat een kwart van de prijs van een huis werd gevraagd, spande de kroon. 15.000 frank, dat was geen uitzondering.”

Centraal in het Olense museum – met een collectie van 3.800 modellen zowat het grootste van het land – staat een draagbare opstelling uit 1923. “Nu kom, draagbaar”, lacht Schyvaerts. “Alle onderdelen moesten apart worden versleept. Radio’s met alle componenten in één kast, zoals de zonnebloemradio, volgden pas zeven jaar later. In 1938 was het de art-decoradio van het Belgische merk Rubis die indruk maakte, louter door zijn vooruitstrevende design.”

Echte cijfers zijn er niet, al twijfelt niemand aan het effect van wereldsterren als Elvis Presley en Frank Sinatra op de verkoop van radio’s. “Bij ons was dat vooral acteur Jef Burm, die als dj actief was bij Radio Luxemburg. Hij draaide plaatjes van over de grote plas die je nergens anders kon horen. Oudere luisteraars denken daar nog met veel plezier aan terug.”

Minerva-toestellen

Het is die blijvende nostalgie die doet vermoeden dat radio’s uit de jaren zestig en zeventig nog altijd in trek zijn. In de Kloosterstraat zijn ze dat alvast niet. “Voor oude toestellen is er geen markt meer”, klinkt het bij antiekzaak Lord Nelson. “Alleen de radio’s van bakeliet gaan nog vlot van de hand. Die vind je vooral bij verzamelaars.”

Een tip leidt ons naar Frank Boekhoff, voorzitter van Radio Minerva en eigenaar van zeventien toestellen van het Oostenrijkse merk… Minerva. “Tussen 1938 en 1945 produceerde de firma Radiola onder de naam Minerva – in opdracht van minister Joseph Goebbels – duizenden volksontvangers van bakeliet om de propaganda van het Duitse leger te kunnen verspreiden”, vertelt Frank. “Op sommige exemplaren is het hakenkruis prominent aanwezig. Na de oorlog keerde de publieke opinie zich tegen het bedrijf en werd het overgenomen door Grundig.”

Dat hij zeventien verschillende modellen op de kop kon tikken, zegt iets over de productiviteit van de fabrikant. “Minerva bracht geregeld een nieuw model op de markt, telkens met een betere techniek. Het bedrijf liet onder licentie ook radio’s produceren in Italië. Daar stond het design centraal. De Italiaanse Minerva’s werden niet voor niets de Ferrari’s onder de radio’s genoemd.”

De collectie van Boekhoff staat uitgestald in het Minerva Café. Radiofielen weten niet waar eerst te kijken. “In Antwerpen komen deze radio’s dan ook nauwelijks voor. Ze zijn vooral te vinden in Italië, Oostenrijk en Duitsland.”

Vintage

Eind vorig jaar schreeuwde Radio Minerva nog moord en brand. Door de hervorming van het frequentieplan dreigde de omroep zijn FM-licentie kwijt te spelen. Minister van Cultuur en Media Sven Gatz kreeg een wagonlading protestbrieven. Uiteindelijk haalde Minerva – samen met 103 andere vrije radio’s – heelhuids de laatste selectieronde, en mag het verder uitzenden tot 2027.

Zenders zonder vergunning staan voor een dilemma: de handdoek in de ring gooien, overschakelen op DAB+ (Digital Audio Broadcasting) of een doorstart maken als internetradio. “In de twee laatste gevallen heb je een radiotoestel nodig dat een digitaal signaal kan opvangen of via het internet op zoek gaat naar jouw favoriete station”, zeggen Niels Daniëls en Maria Ruth Cantero van de MediaMarkt op de De Keyserlei.

De dagen van FM zijn geteld, al liggen sommige klanten daar niet wakker van. “We verkopen nog altijd toestellen met de korte, de lange en de middengolf”, vertelt Niels. “We maken de klanten er wel attent op dat de FM-band omstreeks 2030 zal verdwijnen, maar toch volharden ze in hun keuze.“Tegen die tijd leef ik allang niet meer’, is een veelgehoord argument.”

Toch kiest het gros van de consumenten vandaag voor een compromismodel: een multifunctioneel toestel met een nostalgische look, maar met alle nieuwe snufjes aan boord. “Retro ligt nog altijd goed in de markt”, weet Maria Ruth. “In dat segment doet de Lenco Dar het uitstekend. Dit toestel combineert FM, AM, DAB+, bluetooth, een ingang voor een geheugenstick én een cd-speler met een aansluiting voor de smartphone. De bruine kast refereert aan de houten radio’s van vroeger.”

Het Nederlandse merk Ricatech gaat nog een stap verder. “De Music Center Cambridge is helemaal vintage. Hij biedt een radio met de klassieke frequenties, een platen- en een cassettespeler, een aux-ingang én bluetooth, waardoor je op dat ding zowat alle mogelijke bronnen kan aansluiten.”

Meer mogelijkheden voor de prijs van één: de klant stelt het hoe langer hoe meer op prijs, zelfs in het segment van de wekkerradio’s. “JBL speelt daar handig op in”, zegt Niels. “Gebruikers worden gewekt door een zoemer, een radiozender naar keuze, hun favoriete deuntje via bluetooth of led-lampjes die ’s morgens langzaam toenemend licht uitstralen.”

Lichttherapie

Ook de Philips Somneo combineert radio met lichttherapie. “Dit toestel bootst een zonsopgang of -ondergang na, waardoor je gewekt wordt volgens het ritme van de natuur. Door een ingebouwd systeem kan je voor het slapengaan ook ademhalingsoefeningen doen, aan de hand van een knipperend licht of geluidstonen. Liefhebbers kunnen er zelfs natuurgeluiden aan toevoegen. Maar bovenal is en blijft het een wekkerradio, met de klemtoon op radio.”

Wat Netflix en Amazon Prime Video doen voor tv, doen Spotify, Google Play Music, TuneIn en SoundCloud voor de smartphone: het streamen van muziek on demand. In lekentaal: radio en muziek waar en wanneer je (het) wil. Jongeren kunnen het geen dag meer missen. “Voor veel mensen staat radio luisteren tegenwoordig synoniem aan het zelf kunnen kiezen van muziek, en die afspelen op een smartphone, via een koptelefoon of een bluetooth speaker. In 2017 werden in ons land zowat 500.000 speakers verkocht”, zegt Berchemnaar Erik Briers van House of Music, distributeur van een aantal hifimerken. “Op het vlak van bluetooth speakers heeft JBL bijna de helft van de markt ingepalmd, met de Charge 3 als koploper. Andere belangrijke spelers zijn Bose en Sony.”

Is de klassieke radio op sterven na dood? Zo’n vaart zal het volgens Erik niet lopen. “Er worden nog altijd toestellen gemaakt voor wie klassiek wil luisteren. Wie in die categorie toch mee wil zijn met zijn tijd, houdt best vier merken in de gaten: Artsound, Sangean, Sony en JBL, dat straks uitpakt met de JBL Tuner, een radio met FM, DAB, DAB+ en bluetooth. Mijn advies? Durf te investeren, want hoe goedkoper ze zijn, hoe minder de fabrikant heeft geïnvesteerd in de kwaliteit van de luidspreker.”

Vintage: zelfs vooruitstrevende merken kunnen er niet omheen. “De jaren tachtig herbeleven kan nu dankzij de draagbare JBL Boombox, die eind 2017 werd gelanceerd. Het is een grote, waterdichte bluetooth-speaker met een batterij voor een hele dag en een behoorlijke volumecapaciteit. Erg cool. Ook leuk is de Soundgear-nekband, waarop je via bluetooth en de smartphone muziek of een radiostation kan beluisteren.”

In de wereld van bluetooth lijkt the sky the limit. En toch, draadloze verbindingen hebben hun beperkingen. “Als de speaker te ver verwijderd is van de muziekbron, valt de verbinding weg”, zegt Briers. “De toekomst van radio en muziek beluisteren wordt niet langer bepaald door gewone radio’s, maar door de zogeheten slimme speakers.”

Grote namen in de branche van de slimme speakers of virtuele assistenten zijn Google (met Home), Amazon (met Alexa) en Microsoft (met Cortana).

“In Frankrijk en Groot-Brittannië werd intussen ook de JBL Link gelanceerd, in samenwerking met Google. Later volgt de rest van Europa. Vanaf het moment dat dit toestel is ingesteld en connectie heeft gemaakt met de cloud, kan je ertegen spreken en heb je de smartphone niet langer nodig. Bij de radio van de toekomst heb je dus genoeg aan de eigen stem en wifi. Het fenomeen radio is allang niet meer wat het vroeger was. Het is een nieuwe wereld op zich.”

INFO:

Olens Radio Museum

Gerheiden 59

2250 Onze-Lieve-Vrouw-Olen

www.radiomuseum-olen.be

Radio Minerva

Wandeldijk 20

2050 Antwerpen

www.radio-minerva.be

Lord Nelson

Kloosterstraat 35

2000 Antwerpen

MediaMarktCentury Center

De Keyserlei 58-60

2000 Antwerpen

www.mediamarkt.be

House of Music

Schoonboeke 10

9600 Ronse

www.houseofmusic.be