‘Wij kunnen niet langer zwijgen terwijl ons museum afglijdt naar een staat van wanorde’: (ex-)medewerkers van het S.M.A.K.

Beste lezer,

Deze brief schreven we op 26 maart 2024 en we hoopten hem nooit openbaar te moeten maken. Nu onze directeur in de pers in opspraak komt en we schepen Sami Sougir op de radio horen zeggen dat er geen sprake is van een vertrouwensbreuk, kunnen we niet anders dan hem toch te delen omdat de omvang en ernst van de situatie veel groter is dan nu in de pers wordt omschreven.

Wij zijn 12 huidige en voormalige medewerkers van S.M.A.K. en willen niet langer stilzwijgend toekijken hoe het museum en haar personeel lijden onder het aanhoudende psychologisch grensoverschrijdend leiderschap, machtsmisbruik en onduidelijk beheer van publieke middelen. In 2004 werd Philippe Van Cauteren aangesteld als directeur ad interim van S.M.A.K. Het plan was dat hij zes maanden zou aanblijven om de transitie naar een nieuwe directeur voor te bereiden.

Van Cauteren heeft de voorbije jaren een onprofessionele cultuur en onveilige werkplek geïnstalleerd. Wie kritische vragen stelt of weerstand biedt, krijgt enkel tegenwind of vernietigende ‘framing’. Teams en collega’s worden tegen elkaar uitgespeeld in een systeem van verdeel en heers. Het volgen van regels en procedures ziet Van Cauteren als inperking van de vrijheid en flexibiliteit waardoor machtsverhoudingen worden uitgespeeld. Hij vervalt in polarisatie, sabotage, pestgedrag en ridiculisering om collega’s te isoleren en terechte bezorgdheden worden keer op keer geminimaliseerd. Op het eerste gezicht lijkt in S.M.A.K. professionele ontwikkeling mogelijk, maar bij nader inzien gaat het enkel om de groei van één man.

Wij willen geen valse vrijheid, wij willen een professioneel museum met een organisatiestructuur en met de invulling van de meer dan twee jaar openstaande functie van hr-manager. Wij willen geconsulteerd worden wanneer er in onze naam uitspraken gedaan worden die de maatschappelijke functie en waarden van het museum aanbelangen. Publieke acties willen wij niet via de media vernemen, zonder dat ze vooraf met het team zijn doorgesproken. “S.M.A.K. vindt dat de sculptuur van Fabre op het dak mag blijven staan”, hoorden wij onze directeur plots op de radio zeggen.

Beledigingen, vernederingen, verbale intimidatie, dreigementen en onredelijke verwachtingen zijn schering en inslag. Dit wangedrag en het bijbehorende werkklimaat waar psychologische veiligheid intussen lang ontbreekt eist een verwoestende mentale en fysieke tol. Het gevolg is de enorme exodus die de organisatie de voorbije twee jaren kenmerkt: 25 procent van het personeelsbestand heeft de organisatie verlaten, nog eens 20 procent is langdurig ziek geweest. Vacatures worden laattijdig uitgeschreven; een (preventief) burn-out- en re-integratiebeleid ontbreekt. Maar dit alles zet Van Cauteren niet aan het denken; zijn publieke imago en verwevenheid met de lokale machthebbers bezorgen hem een gevoel van ongenaakbaarheid.

Dit wangedrag heeft ook een impact op de kunstenaars, de externe partners en de gemeenschap voor wie we werken. De keuzes voor programmatie en collectievorming worden regelmatig gemaakt vanuit persoonlijke beloftes en opportunisme eerder dan vanuit inhoudelijk overleg, onderzoek of een breed gedragen beleidsvisie. Ook op het vlak van financiën, organisatie en personeel is er weinig transparantie. De directeur is veelvuldig afwezig, het niet opdagen op afspraken is een structureel maar genormaliseerd probleem. Door onderhandse beloftes over functies en vacatures worden collega’s tegen elkaar opgezet en een bevriende curator kan het viervoudige van de gangbare vergoeding ontvangen.

Onze dringende noodkreten ten aanzien van de zakelijke leiding van de Gentse musea (AGB Kunsten en Design) en de interne preventiedienst van Stad Gent worden al maandenlang genegeerd
waardoor de situatie alsmaar uitzichtlozer wordt. Ondanks de recent gestarte reorganisatietrajecten blijft de aandacht voor het welzijn uit. Talrijke collega’s deden meldingen bij zowel Mensura als bij Vlaams Meldpunt Grensoverschrijdend Gedrag. We hebben alle formele paden bewandeld, zonder resultaat, dit dwingt ons te doen wat we absoluut wilden vermijden: het schrijven en openbaar maken van deze brief.

Wij willen en kunnen niet langer zwijgen terwijl ons museum afglijdt naar een staat van wanorde en wanbeheer. We willen geen museum waar kunstenaars en publiek zich steeds minder welkom voelen, waar medewerkers worden uitgeperst en kreunen onder de onrealistische en onveilige werkdruk. Ons vertrouwen in Philippe Van Cauteren als museumdirecteur is weg. Wij zijn ten einde raad: de situatie wordt elke dag schrijnender en de schade elke dag groter. Daarom vragen wij langs deze weg dat Van Cauteren onmiddellijk op non-actief komt te staan. We vragen vervolgens dat er ernstig werk wordt gemaakt van een nieuw en overtuigend toekomstplan voor S.M.A.K., gebaseerd op integriteit, respect en professionaliteit de ICOM-richtlijnen indachtig, met een open, transparant en inclusief selectie- en evaluatieproces voor museumleiders. We hebben een hart voor kunst en voor ons museum. We hopen dat onze noodkreet iets in beweging zal zetten voor S.M.A.K. en bij uitbreiding voor het leiderschap binnen de culturele sector in België.

Ondertekenaars wensen anoniem te blijven, hun namen zijn bekend bij Engagement Arts en het Vlaams Meldpunt