Zware luchtaanvallen, meer druk op frontlijn en gebrek aan wapens: zo slecht staat Oekraïne er momenteel voor

Hoe anders is de situatie aan het front in vergelijking met pakweg anderhalf jaar geleden. Oekraïne blaakte toen nog van zelfvertrouwen en had duidelijk het initiatief in handen. Het Oekraïense leger slaagde er eind 2022 in om een groot deel van de provincie Charkiv (in het noordoosten) en delen van de provincie Cherson (in het zuiden) te heroveren.

Maar daarna viel het stil en van het optimisme van toen is al heel lang niets meer te merken. Heel 2023 schoof de 1.000 kilometer lange frontlijn amper op. Zelfs de voormalige Oekraïense bevelhebber Valeri Zaloesjny gaf openlijk toe dat de oorlog in een patstelling was beland.

Russische troepen en Wagner-huurlingen slaagden er in mei vorig jaar wel in om het stadje Bachmoet, in de provincie Donetsk, te veroveren, na een belegering van bijna een jaar. In februari van dit jaar nam het Russische leger ook Avdiivka in, niet ver van de stad Donetsk. De grootste Russische overwinning sinds de verovering van Bachmoet.

De beginmaanden van 2024 lieten weinig aan de verbeelding over: het Russische leger heeft overduidelijk het initiatief weer in handen. Rusland hanteert daarbij een dubbele aanpak: het voert meer druk uit op de frontlijn, gecombineerd met zware luchtaanvallen op steden en energie-infrastructuur.

Er gaat tegenwoordig bijna geen dag meer voorbij zonder Oekraïense burgerslachtoffers of ernstige schade aan energiecentrales. Gisteren vielen nog 8 doden in de regio Dnipropetrovsk, eerder deze week 17 in Tsjernihiv. En vorige week werd een energiecentrale nabij Kiev volledig verwoest.

Volgens de permanente vertegenwoordiger van Oekraïne bij de Verenigde Naties heeft Rusland sinds het begin van dit jaar al meer dan 1.000 raketten, 2.800 drones en 7.000 geleide vliegtuigbommen ingezet tegen Oekraïne. Slechts 3 procent daarvan heeft militaire doelwitten geraakt, zegt hij, 97 procent ervan kwam neer op civiele infrastructuur.

Rusland valt steden in heel Oekraïne aan. Lviv in het westen, Kiev in het noorden, Dnipro in het centrum, Odessa in het zuiden en Charkiv in het noordoosten. Vooral die laatste stad krijgt het alsmaar harder te verduren en wordt constant onder vuur genomen.

In maart vielen er meer dan 600 doden, zo'n 100 meer dan in de maand ervoor. Onder die 600 doden waren bijna 60 kinderen. Daarnaast zijn de grootste 3 elektriciteitscentrales beschadigd. Honderdduizenden mensen zaten al meermaals een tijdlang zonder stroom.

De burgemeester van Charkiv waarschuwde eerder deze week dat zijn stad een "tweede Aleppo" dreigt te worden zonder nieuwe Amerikaanse militaire hulp. Die Syrische stad, een van de oudste ter wereld, werd een tiental jaar geleden zwaar gebombardeerd door het Syrische en Russische leger en tot puin geschoten.

Zover is het in Charkiv nog niet. Ze is nog niet totaal verwoest en veel Oekraïners zijn in de loop van de oorlog zelfs naar de stad teruggekeerd. En uit foto's en beelden in internationale media moet blijken dat sommige cafés en restaurants er ondanks de vele zware bombardementen nog altijd vollopen. De vraag is: hoelang nog?

Naast de zware luchtaanvallen voert Rusland ook de druk aan de frontlijn op. Momenteel, zoals al een hele tijd trouwens, vooral in het oosten van Oekraïne. "De situatie aan het oostfront is wezenlijk verslechterd", schreef de Oekraïense bevelhebber Oleksandr Syrsky vorig weekend op Telegram tijdens een bezoek aan de provincie Donetsk.

Volgens de Amerikaanse denktank Institute for the Study of War (ISW) vorderen de Russen op meerdere plaatsen aan het front traag maar gestaag. Sinds begin dit jaar zou het Russische leger zo'n 360 vierkante kilometer ingenomen hebben, ongeveer 2 keer de oppervlakte van het Brussels Gewest.

Zowel in de omgeving van Bachmoet (in bezet gebied) als in de omgeving van Liman (meer naar het noorden en in Oekraïense handen) vallen Russische infanterie en gepantserde voertuigen de Oekraïense verdedigingsposities aan. En tientallen tanks en lichtere voertuigen proberen door de verdedigingslinies in de richting van Pokrovsk te breken.

De zwaarste strijd zou in het mijnstadje Tsjasiv Jar geleverd worden, 15 kilometer ten westen van Bachmoet. Al sinds 2014, het begin van de oorlog in het oosten van Oekraïne, is het een militair bolwerk van het Oekraïense leger. De ligging ervan is interessant, want het stadje ligt op een hoogte van zo'n 250 meter, in een voor de rest redelijk vlakke omgeving. Je hebt er dus zicht op alles wat errond ligt.

De strijd speelt zich niet alleen op de grond af. Uit filmpjes van militaire bloggers op Telegram valt af te leiden dat het Russische leger de Oekraïense posities in het stadje bestookt met luchtaanvallen, vooral met de zogenoemde glijbommen. Veel (appartements)gebouwen zijn er beschadigd of met de grond gelijkgemaakt.

Alles wijst er op dat Rusland het stadje snel wil veroveren. En zonder extra munitie dreigen de Oekraïense troepen een vogel voor de kat te zijn. Mocht Rusland erin slagen om Tsjasiv Jar te veroveren, dan kan het vandaaruit aanvallen op de omgeving lanceren.

En dan ligt mogelijk de weg open naar meer belangrijke steden als Kostjantynivka (ten zuiden van Tsjasiv Jar) en Kramatorsk en Slovjansk (meer naar het noorden), militair verstevigde steden waar sinds de oorlog in 2014 Oekraïense hoofdkwartieren gevestigd zijn.

Want iedereen gaat ervan uit dat de verovering van die steden hoog op het verlanglijstje staat van president Poetin. Een van de doelen is nog altijd om heel de Donbas te veroveren: de provincies Loegansk en Donetsk. Anders dan Loegansk, dat grotendeels in Russische handen is, is iets minder dan de helft van Donetsk nog altijd in Oekraïense handen.

Zowel in Oekraïne als in het Westen vermoedt men dat Rusland zich aan het warmlopen is voor een nieuw grootschalig offensief. De Oekraïense president Volodimir Zelenski waarschuwde eerder deze week nog voor een offensief in mei of juni.

Oekraïne vreest niet alleen voor een opmars in de Donbas. Het verwacht ook aanvallen in het zuiden, in de provincies Cherson en Zaporizja. Die provincies werden net als Loegansk en Donetsk in september 2022 door Rusland illegaal geannexeerd, hoewel ze maar voor een deel bezet worden.

Oekraïne vermoedt dat Rusland ook zal proberen om Charkiv in te nemen. De tweede stad wordt niet alleen constant onder vuur genomen, er zijn ook berichten dat Rusland stevig aan het mobiliseren is in de omgeving.

Met al dat Russisch geweld in het verschiet, rest de vraag hoe Oekraïne ervoor staat. Kort samengevat: slecht. Het heeft te weinig wapens en te weinig manschappen.

Zelenski herhaalt het bij elke (grootschalige) Russische luchtaanval: zijn land heeft dringend meer luchtafweer nodig. Luchtafweersystemen, maar zeker ook meer luchtafweerraketten. Het doet wat het kan met wat het heeft, maar dat is niet altijd genoeg.

Dat werd vorige week nog eens pijnlijk duidelijk bij de Russische aanval op een energiecentrale nabij Kiev. Oekraïne kon 7 van de 11 raketten neerhalen, maar toen raakte het luchtafweersysteem uitgeput. De volgende 4 raketten troffen raak, de centrale werd verwoest.

Oekraïne stelt de weinige luchtafweer op bij de meest problematische zones, vult zijn stocks aan met drones en antitankraketten en verschuift geregeld mensen en middelen. Maar het is duidelijk dat dat niet lang houdbaar is. Luchtafweer die de belangrijkste steden en energiecentrales beschermt, kan bijvoorbeeld niet ingezet worden om de troepen aan het front te beschermen. En andersom.

Rusland weet dat maar al te goed. Dat het Russische leger erin slaagt om een stadje als Tsjasiv Jar elke dag met tientallen zware bommen te bestoken, komt omdat Oekraïne te weinig luchtafweer heeft om de Russische vliegtuigen neer te schieten. 

Als Oekraïne het initiatief op het slagveld opnieuw in handen wil nemen, heeft het naast luchtafweer ook nood aan meer hightechwapens in het algemeen, zegt Syrsky. En massa's munitie. Artilleriegranaten in het bijzonder.

Meerdere experten wijzen er op dat het Russische leger inzake artillerie momenteel een voordeel van 5 tegen 1 zou hebben (voor elke 5 granaten die Rusland afschiet, kan Oekraïne er maar 1 terugschieten). Een Amerikaanse generaal gaf onlangs aan dat dat voordeel wel eens zou kunnen aangroeien tot 10 tegenover 1.

Eigenlijk heeft Oekraïne een tekort aan alles: luchtafweer, langeafstandsraketsystemen en -raketten, artilleriegranaten, gevechtsvliegtuigen, pantserwagens, kogels, ... En het kijkt daarvoor maar in één richting: het Westen en in het bijzonder de Verenigde Staten.

Maar nieuwe Amerikaanse hulp laat al geruime tijd op zich wachten, door tegenkanting vanuit Republikeinse hoek. Zelenski waarschuwde begin deze maand nog dat zijn land de oorlog zal verliezen als de VS er niet in slaagt om een nieuw steunpakket goed te keuren.

Gisteren kondigde NAVO-secretaris-generaal Stoltenberg aan dat meerdere NAVO-landen extra luchtafweer en andere wapens zullen leveren. Maar wat en hoe snel is nog niet duidelijk.

Extra wapens is niet de enige uitdaging. Oekraïne moet ook genoeg troepen mobiliseren om het gevecht met het grotere Russische leger aan te gaan. Dat gaat steeds moeilijker. In het begin van de oorlog stonden de vrijwilligers in lange rijen, vandaag lijkt iedereen die wil vechten zich al aangemeld te hebben.

Nieuwe mobilisatiewetten moeten soelaas brengen, maar het duurt nog wel even voor die volledig uitgevoerd worden. En mobiliseren is één ding, de nieuwe rekruten moeten ook opgeleid worden om het beschikbare militaire materieel en de westerse wapens maximaal te kunnen gebruiken.

Intussen begint het beroemde Oekraïense moreel barsten te vertonen. De vele, dikwijls zware luchtaanvallen hebben effect. Veel Oekraïners hebben steeds minder het gevoel dat ze deze oorlog kunnen winnen.

Rusland lijkt zelfverzekerder dan ooit. In eerdere fases van de oorlog leed het enorm zware verliezen bij zijn pogingen om op te rukken. Tegenwoordig is dat veel minder het geval, omdat Oekraïne gewoon te weinig wapens heeft. En het verlies in materieel dat er wel is, kan Rusland nu gemakkelijker aanvullen, nu het land is overgeschakeld op een oorlogseconomie.

Alle ogen zijn daarom gericht op Washington, waar later vandaag wellicht gestemd wordt over een nieuw steunpakket aan Oekraïne ter waarde van zo'n 60 miljard dollar. Als dat pakket niet goedgekeurd raakt, staat Oekraïne er wel heel slecht voor, stelt het Institute for the Study of War.

De patstelling aan het front, die nu al meer dan een jaar aanhoudt, dreigt dan doorbroken te worden, waarschuwt het ISW. En dat zou tot dramatische verliezen kunnen leiden in 2024 en 2025, klinkt het. En zelfs tot de totale Russische overwinning, inclusief de verovering van Kiev en de aanstelling van een Russisch-gezind bestuur.